6823392

Thanh Chương trong cao trào Xô Viết Nghệ Tĩnh

Tác giả: admin

Trong lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam, nhiều tên đất, tên người đã đi vào lịch sử như những mốc son chói lọi. Thanh Chương, Xô - viết bình minh đỏ, niềm tự hào của nhân dân, nguồn cổ vũ chúng ta đi tới những chân trời sáng lạn, chiến công nối tiếp chiến công, một miền đất đã sinh ra nhiều người con ưu tú, thế hệ nối tiếp thế hệ, vượt qua muôn trùng thử thách, giữ vững lòng son dạ sắt, hào khí Xô - viết đang cổ vũ, thúc dục chúng ta trong công cuộc đổi mới hôm nay. 

Thanh Chương là một trong những địa danh đó.
 
Trở lại lịch sử, thời thuộc Minh, Thanh Chương được gọi là Kệ Giang. Đời Lê đổi Kệ Giang thành Thanh Giang và đến đời Lê Trung Hưng mới đổi Thanh Giang thành Thanh Chương. Thanh Chương sự hợp thành của Trường Sơn – Rào Cấy. 

Trường Sơn đại ngàn dằng dặc - rừng nguyên sinh. Rào Cấy – sông Lam chảy qua nhiều huyện, xẻ dọc Thanh Chương tuôn về biển cả; lũ thì gầm gào, nhưng quanh năm trong xanh êm ả. Đôi bờ sông Lam mịn đất phù sa mướt xanh ngô, dâu, đậu, lạc. Tuy đất Thanh Chương thì trù phú nhưng con người Thanh Chương phải cật lực mới nuôi nổi mình. Có lẽ vì thế mà thời Lê Thánh Tông còn gọi miền đất này là vùng trại, một vùng lưu giữ lịch sử bằng tên nước, tên làng, vùng đất đầy sức tươi trẻ của hào khí dân tộc. 

Thành Lục Niên (xã Thanh Lâm), Khe Hàn, Cồn Kho ( xã Ngọc Sơn), còn lưu giữ dấu tích đại bản doanh của tướng một quân nào đó. Ở đây còn di tích: Hố ông Hêu, lều ông Vịt. 

Lê Lợi khởi nghĩa từ đất Lam Sơn – Thanh Hóa, nhưng phải vòng xứ Nghệ, dựa thế đất Nghệ, lấy đất Nghệ đánh thành Lục Niên. Thừa thắng tiến về Vinh, lại thừa thắng ào về Thăng Long như trận gió quét lá rừng. 

Trong kho tàng sách Hán Nôm có nhiều sách nói về xứ Nghệ hiện còn lưu lại như: Thanh Chương địa chí; Nghệ An toàn ký; Hoan Châu phong thổ thoại; Đại Việt sử ký toàn thư… đều gián tiếp hoặc trực tiếp nói đến con người cảnh vật vùng Thanh Chương. Trong Nghệ An ký Bùi Dương Lịch có ghi hai câu thơ của Nguyễn Thiếp nói về núi Kim Nhan Thanh Chương như sau:

Thu hết khí anh linh
Là núi Thái nhỏ ở An Nam.
Và Bùi Dương Lịch họa lại:
Xương đá nhiều lần cứng
Kim nhan một khóm xanh
Núi cao mạnh thế đất
Bút thần điểm sách trời
Thiên Nhẫn nắm toàn thể
Tam giang tóm địa hình. 

Qua lời bình của tác giả Nghệ An ký, chúng ta thấy toát lên hình sông thế núi, mảnh đất đặc biệt ở vùng này. Và ở đấy cũng là vùng núi non hiểm trở, ở vùng giáp ranh này là vùng giáp giới giữa hai huyện : Thanh Chương với Hương Sơn và Thanh Chương với Nam Đàn. Ở đây đã được Lê Lợi dùng làm căn cứ để chiêu mộ nghĩa quân, xây thành, luyện tập binh sỹ, mà tên đất tên làng nay còn lưu lại. 

Với Thanh Chương, Nghệ An cũng như với nhiều miền đất Việt Nam, lúc có giặc thì cả đất đai, cả con người đều rực lửa, lúc thanh bình thì lao động cần cù, chăm chỉ đèn sách, thể hiện tinh thần hiếu học của dân tộc ta. Một dòng họ Nguyễn Phùng (Xuân Trường) đã khắc được tên hai vị vào văn bia Quốc Tử Giám – Hà Nội đó là Nguyễn Phùng Thời và Nguyễn Khắc Quýnh. 

Ông đồ xứ Nghệ đã từng ra Bắc vào Nam mở trường dạy học. Quận công xứ Nghệ đã từng đến mọi miền để bảo vệ lãnh thổ, cương vực Tổ quốc. 

Ngay từ khi Pháp xâm lược nước ta, hàng chục người con ưu tú của Thanh Chương đã tham gia các phong trào chống Pháp. Năm 1887, khi tiếng súng Cần Vương trong toàn quốc và ở Nghệ Tĩnh đã bị dập tắt, thì ở Đồn Nu (nay là xã Thanh Xuân) vẫn diễn ra những trận chiến đấu cuối cùng vốn là nghĩa quân Phan Đình Phùng chống thực dân Pháp. Khi Hội Duy Tân tiến hành cuộc vận động Đông Du, nhiều sĩ phu yêu nước ở Thanh Chương được lựa chọn đưa sang Nhật học tập. Cụ phó bảng Đặng Nguyên Cẩn và tú tài Đặng Thúc Hứa (xã Thanh Xuân) đã trở thành những người bạn chiến đấu gần gũi của cụ Phan Bội Châu. 

Từ sau Đại chiến thế giới thứ nhất, thực dân Pháp tặng cường khai thác thuộc địa, nhân dân cùng cực, lầm than, Thanh Chương trở thành mảnh đất tốt cho tư tưởng chủ nghĩa Mác – Lênin bắt rễ và phát triển. 

Từ năm 1920 trở đi, nhất là từ sau năm 1925, nhiều người con ưu tú của Thanh Chương đã đi theo con đường cách mạng, tham gia phong trào đấu tranh chống thực dân Pháp để giải phóng dân tộc, giành độc lập tự do cho Tổ quốc. 

Khi phong trào mới lên, bọn thực dân phong kiến chủ trương dùng chính sách “ quan nhà trị dân nhà”, chúng điều một số quan lại quê Nghệ An làm nơi khác, trở về làm quan ở Nghệ An để dẹp cộng sản, như đưa Phan Sỹ Bàng quê ở Thanh Chương về làm tri huyện Thanh Chương, đưa Nguyễn Đức Đôn quê Nghi Lộc về làm Bang tá Nghi Lộc. 

Nhưng tất cả chính sách ấy không ngăn căn được phong trào cách mạng. Ngọn lửa cách mạng vẫn âm ỉ cháy, lúc thời cơ đến thì bùng lên, và năm 1930 đã đến: 

Kìa Bến Thủy đứng đầu dậy trước
Nọ Thanh Chương tiếp bước đứng lên
Nam Đàn, Nghi Lộc, Hưng Nguyên
Anh Sơn, Hà Tĩnh, một phen dậy rồi. 

Ở thời điểm lịch sử này, chủ nghĩa Mác – Lênin đã được truyền bá vào Việt Nam, nhân dân lao động đã giác ngộ và tự làm chủ vận mệnh của mình theo ngọn cờ của Đảng Cộng sản. Họ phấn khởi, hăng hái thực hiện sứ mệnh của lịch sử. Đó chính là ngày hội thực sự của quần chúng. Những chiến sỹ cách mạng họ vừa là người tuyên truyền giác ngộ quần chúng, vừa là chiến sỹ trên mặt trận đấu tranh lật đổ chế độ áp bức bóc lột, xây dựng một xã hội mới, không có người bóc lột người. Đó là cuộc đấu tranh không phải tự phát mà là tự giác. Đây là bước chuyển biến rõ nhất về tư tưởng trong quần chúng, là chuyển biến đột xuất có ý nghĩa lịch sử của quần chúng công nông. 

Phong trào Xô Viết Nghệ Tĩnh đã trở nên cao trào mà đỉnh cao ở huyện Thanh Chương. 

Chúng ta có thể nêu lên một số tư liệu tiêu biểu về tình hình cách mạng ở Thanh Chương lúc bấy giờ. 

Riêng ngày 1/5 ở Thanh Chương đã nổ ra cuộc biểu tình đồng thời với công nông Bến Thủy. Đó là 100 học sinh trường tiểu học Pháp - Việt tập trung mít tinh kỷ niệm ngày Quốc tế lao động rồi tuần hành xung quanh huyện lỵ; 3000 nông dân các làng La Mạc, Hạnh Lâm, Đức Nhuận kéo đến phá đồn điền Ký Viễn. Một tháng sau, 3000 nông dân các vùng trong huyện, cùng phụ nữ, học sinh, mít tinh biểu tình ở chính nơi sào huyệt chính quyền phong kiến ở huyện lỵ, nêu yêu sách, buộc tri huyện Phan Thanh Kỷ phải yết báo lên trên. 

- Từ tháng 6 đến cuối tháng 8 năm 1930, toàn huyện đã có 30 cuộc đấu tranh, biểu tình, thị uy đòi chính quyền ở huyện phải thả chính trị phạm, xóa án tử hình, giảm sưu thuế, trợ cấp cho những người bị nạn… 

1/9/1930 tại Thanh Chương đã diễn ra một cuộc biểu tình rất lớn. Hầu như mọi việc đã được chuẩn bị từ trước, có tổ chức chặt chẽ và quy mô lớn. Nông dân trong huyện từ 5 tổng có khẩu hiệu, băng cờ, hiệu lệnh, trống mõ nổi lên suốt ngày đêm. 

Hai bên bờ sông Lam đò dọc, đò ngang, thuyền nan, nốc thúng được huy động nhất tề làm phương tiện giao thông cho nhân dân qua lại đúng thời gian và thời điểm tập kết. Theo tài liệu nhân chứng thì có khoảng 2 vạn người (chiếm 1/3 số dân trong huyện). Cả Thanh Chương nổi dậy dóng lên tiếng trống ở đình Võ Liệt làm kinh hồn bọn đế quốc và tay sai. Chính quyền địch ở huyện và tổng xã tan rã nhanh chóng. Tri huyện Phan Sỹ Bàng đã phải chạy trốn. Như rắn mất đầu các đồn Rào Gang, đồn chợ Đàng, đồn Bích Thị, đồn Thanh Quả, đồn Rạng đều lần lượt đầu hàng. Các tổ chức tự quản ở các xã được thành lập và hoạt động công khai. Lịch chiến đấu được tính từng ngày từng tuần từng tháng. Có thể nói đây là hình thức đầu tiên của chính quyền công nông dưới sự lãnh đạo của chi bộ Đảng. Toàn huyện Thanh Chương lúc đó có 35 chi bộ Đảng gồm 270 đảng viên lãnh đạo, chính quyền công nông tiến hành thực hiện ngay những quyền lợi cơ bản của quần chúng như xóa địa tô, bỏ sưu thuế… Ở một số nơi chưa có phong trào thì chi bộ Đảng họp dân công khai và động viên nhân dân hưởng ứng phong trào cách mạng. 

Ngày 1-9-1930 thật sự là một cái mốc lịch sử đánh dấu sự ra đời của chính quyền Xô-viết Thanh Chương và sự thắng lợi trong một thời điểm lịch sử hào hùng của cuộc vận động cách mạng. Tri huyện chạy trốn, nộp triện lại cho chính quyền công nông, 35 lý trưởng đem sổ sách và con dấu nộp cho “Nông hội đỏ”, 11 tên lý trưởng ngoan cố bị quần chúng xử lý, 1 tên tự sát, 1 tên bỏ trốn và 1 số lý trưởng giác ngộ quay về với quần chúng, đi theo cách mạng và được nông hội giao việc làm… 

Ban chấp hành “Nông hội đỏ” đã nắm chính quyền ở 65/76 làng xã, với 10.077 hội viên bằng 1/4 hội viên toàn Tỉnh. Hội phụ nữ giải phóng có 2.752 hội viên bằng 32% hội viên toàn Tỉnh. Thanh niên Cộng sản đoàn có 549 hội viên (đứng thứ 2 toàn tỉnh). Cứu tế đỏ có541 hội viên (đứng thứ 3 toàn tỉnh).Tự vệ đỏ có 1667 hội viên (theo tài liệu Lịch sử Đảng bộ Thanh Chương và Xô Viết Nghệ Tĩnh ). 

Trong cuộc chiến đấu đầy khốc liệt ở Thanh Chương, một số cán bộ lãnh đạo đã hy sinh. Đồng chí Nguyễn Công Thường bị địch bắn tại bến đò Nguyệt Bổng và nhiều đồng chí khác bị giặc giết và bắt đi tù. Riêng cuộc càn quét của địch ở Ngọc Lâm ngày 6/10/1930 bọn chúng đã giết cả phụ nữ có thai, 27 đồng chí bị địch thủ tiêu, một số đồng chí bị địch cắt cổ, bêu đầu ở ngã ba đường, ở chợ, để uy hiếp người theo cộng sản. Năm 1930 – 1931 có 2054 người bị bắt, 579 người bị đi tù, 565 người hy sinh, 159 đồng chí bị tra tấn và chết trong nhà tù, 169 đảng viên bị xử bắn… Đây là bản cáo trạng lên án bọn thực dân Pháp và phong kiến tay sai. Kẻ thù càng đàn áp ngọn lửa căm hờn càng bốc cao và tạo nên khí thế cho quần chúng vùng lên, nổi dậy, tấn công liên tục. 

Xô Viết Nghệ Tĩnh là điểm xuất phát của phong trào cách mạng do Đảng lãnh đạo, Thanh Chương lại là điểm cao của phong trào Xô Viết Nghệ Tĩnh. Đó là một sự thực lịch sử được chứng minh bằng sự thật lịch sử, bằng sự hy sinh oanh liệt, bằng ý chí kiên cường của lòng dân, ý Đảng. 

Xô Viết Nghệ Tĩnh nổ ra, ngay từ đầu Trung ương Đảng đã cử đồng chí Nguyễn Phong Sắc về chỉ đạo phong trào. Vào tới Vinh làm việc, Xứ ủy Trung kỳ lại cử đồng chí Nguyễn Thị Minh Khai dẫn về huyện ủy Thanh Chương bắt liên lạc với đồng chí Tôn Thị Quế để nắm tình hình, đánh giá phong trào và đề xuất phương hướng tổ chức hành động. Tỉnh uỷ Nghệ An cũng đã cử đồng chí Tôn Gia Chung về bám sát cơ sở để triển khai hành động, hướng dẫn công nông đấu tranh. 

Nếu như trước đây công nông nổi dậy đấu tranh tự phát thì nay đã có tính tự giác. Nếu như trước đây nhân dân đấu tranh cục bộ, lẻ tẻ thì giờ đây có tổ chức, liên hiệp, có chỉ đạo của phong trào. 

Từ chợ Cồn, Rào Gang
Sang khe Ngang, chợ Phuống
Chặt gậy tre, gậy đuống
Chuẩn bị cho sẵn sàng
Cả đò dọc, đò ngang
Để biểu tình ở huyện 

(Vè cổ động Thanh Chương)

Với bề dày truyền thống, với quá trình đấu tranh lâu dài chống đế quốc, phong kiến lúc thăng, lúc trầm; với vùng đất “địa linh nhân kiệt” này, đã tích tụ kinh nghiệm, thể hiện khí phách anh hùng, bản lĩnh chiến đấu… tất cả đã tạo tiền đề để nhân dân Thanh Chương đạt tới cao trào của Xô Viết Nghệ Tĩnh. 

Thanh Chương xứng đáng với sự tôn vinh đó của lịch sử 

Xô Viết Nghệ Tĩnh là đỉnh cao của phong trào cách mạng toàn quốc năm 1930-1931, mặc dù bị chìm trong biển máu, nhưng rất đáng khâm phục và tự hào về tinh thần đấu tranh, hy sinh dũng cảm của các chiến sỹ Xô viết, là tấm gương sáng cho các thế hệ noi theo. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết: “Xô Viết Nghệ An bị thất bại, nhưng đã có ảnh hưởng lớn. Tinh thần anh dũng của nó luôn nồng nàn trong tâm hồn quần chúng và nó đã mở đường cho thắng lợi về sau” 

Xô Viết Nghệ Tĩnh được Nguyễn Ái Quốc theo dõi sát sao vào thời điểm diễn ra sự kiện lịch sử này và tố cáo trước dư luận Quốc tế về sự khủng bố, đàn áp dã man của thực dân Pháp với phong trào. 

Trong thư gửi Ban Chấp hành Quốc tế Cộng sản Nguyễn Ái Quốc ký tên là Victo đã viết: 

“ Ngày 11/9, nông dân Thanh Chương lại biểu tình. Họ xung đột với lính và hơn 20 nông dân bị giết” 

Thư của Nguyễn Ái Quốc gửi Quốc tế Nông dân ngày 5/11/1930 có đoạn: “Đế quốc Pháp khủng bố phong trào nông dân dữ dội chưa từng thấy. Như ở Nghệ An chỉ trong một cuộc biểu tình ở Phủ Hưng Nguyên máy bay thả bom giết chết 171 nông dân. Ở Thanh Chương (một huyện khác ở Nghệ An) 103 người bị bắn chết trong một lúc. Riêng tỉnh Nghệ An đã có 393 người bị giết trong 7 cuộc biểu tình, nhiều làng đỏ bị triệt hạ và đốt trụi. Mặc dầu bị đàn áp dã man, phong trào vẫn tiếp tục phát triển” 

Bên cạnh nông dân là học sinh, thầy giáo hăng hái tham gia phong trào. Trong bài “ Phong trào cách mạng ở Đông Dương” Nguyễn Ái Quốc lại viết: “ giữa tháng 8 và tháng 12 trường Trung học Vinh, trường Avenir Nam Định, trường trung học Mỹ Tho và toàn bộ các trường ở huyện Thanh Chương và Nam Đàn đều bị đóng cửa vì hoạt động cách mạng. Trong cùng thời gian đó và trong phạm vi 11 tỉnh chúng tôi tìm hiểu thì 130 học sinh trai và học sinh gái cùng 9 thầy giáo bị bắt giữ, nhiều người trong số học sinh này không quá 12 và 14 tuổi…” (sách đã dẫn tr 54, 57) 

Trong báo cáo gửi Ban Phương Đông có đoạn : Ngày 11/12/1930, ở các huyện Anh Sơn, Thanh Chương, Nam Đàn, hơn 10.000 nông dân nam nữ và trẻ em đã tổ chức những cuộc biểu tình kỷ niệm Quảng Châu bạo động: Họ kéo cờ đỏ đi biểu tình và rải truyền đơn.
 
Thế hệ hôm nay rất tự hào được trưởng thành dưới mái trường Xã hội chủ nghĩa mang tên Nguyễn Sỹ Sách, Đặng Thúc Hứa, Đặng Thai Mai, tự hào về các chiến sỹcách mạng tiền bối. 

Phát huy truyền thống Xô viết trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, con em Thanh Chương, con em Nghệ Tĩnh đã cùng nhân dân cả nước lập nên những kỳ tích anh hùng, tô thắm thêm truyền thống Xô Viết vẻ vang. 

Chúng ta ôn lại lịch sử để một lần nữa thấy rõ hơn ý nghĩa trọng đại của phong trào Xô Viết Nghệ Tĩnh cách đây 65 năm, khẳng định con đường cách mạng đúng đắn do Đảng cộng sản Việt Nam lãnh đạo. 

Ngày nay, trong sự nghiệp đổi mới, nhân dân ta đã vượt qua nhiều thách thức, đạt được những thành tựu to lớn, quan trọng, đã khắc phục được khủng hoảng kinh tế-xã hội, đất nước bước vào thời kì phát triển mới, đẩy tới một bước công nghiệp hóa, hiện đại hóa vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, văn minh, vững bước trên con đường xây dựng chủ nghĩa xã hội. 

Nghệ-Tĩnh với thế mạnh về tự nhiên và con người, mà điểm nổi bật là bề dày truyền thống cách mạng, hoàn toàn có khả năng để vượt qua những khó khăn, thiếu thốn hôm nay, xây dựng quê hương ta giàu đẹp.

GS. TS Nguyễn Duy Quý
( Giám đốc Trung tâm Khoa học XH-NVQuốc gia)