7447849

Sau khi ra đời, Đảng Cộng sản Việt Nam đặc biệt coi trọng công tác tuyên truyền, vận động quần chúng, trong đó tài liệu, truyền đơn trở thành một vũ khí sắc bén, hiệu quả. Tại Bảo tàng Nghệ An - Xô viết Nghệ Tĩnh hiện còn lưu giữ hàng trăm hiện vật gắn với công việc ấn loát cách mạng như chiếc nồi, mâm, khay, bàn đá, cối giã thạch… Những vật dụng tưởng chừng đơn sơ ấy lại là phương tiện để cán bộ, đảng viên, trong hoàn cảnh hoạt động bí mật vô cùng hiểm nguy và thiếu thốn, đã sáng tạo để in ấn hàng nghìn tờ truyền đơn, tài liệu cách mạng. Với hai phương pháp chủ yếu là in thạch và in li-tô, mỗi trang giấy in ra đều thấm đẫm mồ hôi, trí tuệ và lòng quả cảm của những người cộng sản. Chính những tờ truyền đơn, tài liệu là lời kêu gọi, tập hợp quần chúng Nhân dân vùng lên đấu tranh, góp phần làm nên một cao trào cách mạng 1930-1931 vang dội trong lịch sử dân tộc Việt Nam.

Ở xã Nghi Phong, huyện Nghi Lộc (nay là phường Vinh Lộc, Nghệ An), một chiếc bàn cờ gỗ mộc mạc từng được đồng chí Trương Văn Đôn – Bí thư chi bộ Mỹ Chiêm, biến thành công cụ bí mật in ấn tài liệu, truyền đơn cách mạng trong phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh. Ngôi nhà nhỏ của đồng chí vừa là nơi hội họp, vừa là “xưởng in” của chi bộ. Chiếc bàn cờ tưởng như chỉ để giải trí, nhưng mặt dưới lại được gia cố thành khung gỗ kín, đủ để làm khuôn in thạch mỗi khi cần in truyền đơn. Nguyên liệu in ấn hết sức thô sơ: thạch được làm rong biển khô, mực màu tím hoặc đen, giấy để in thường là giấy trắng. Mỗi lần in, thạch cho vào nồi nấu chín, khuấy đều cho tan rồi đổ ra mặt khuôn phẳng để nguội. Khi mặt thạch se lại, bản mẫu được úp lên, để lại trên khuôn những dòng chữ ngược. Sau đó dùng giấy mỏng đặt lên khuôn thạch, miết cho phẳng, nhấc lên sẽ được một tờ truyền đơn hay khẩu hiệu cần in. Khi mực trên mặt thạch dần mờ, cả tổ lại cho thạch vào nồi nấu lại, rồi tiếp tục lặp lại quy trình, in thêm hàng chục, hàng trăm tờ truyền đơn. Hình ảnh những đồng chí trong tổ ấn loát vừa khẩn trương in ấn, vừa cảnh giác lắng nghe động tĩnh ngoài ngõ, rồi chỉ trong khoảnh khắc xoay bàn cờ thành ván cờ tướng, trở về dáng vẻ quen thuộc, sẵn sàng đánh lừa những cuộc lục soát bất ngờ của mật thám, đã cho thấy sự mưu trí, sáng tạo đến phi thường.

Bàn cờ của đồng chí Trương Văn Đôn ở phường Vinh Lộc, Nghệ An dùng để đổ thạch in tài liệu, truyền đơn của Đảng năm 1930 - 1931

Không chỉ có chiếc bàn cờ của đồng chí Trương Văn Đôn, ở xã Nghi Phong còn lưu giữ ký ức về ngôi nhà của đồng chí Trương Văn Lý - thư ký Nông hội đỏ. Từ năm 1931, ngôi nhà của đồng chí được chọn làm cơ quan ấn loát bí mật của Xứ ủy Trung kỳ. Bộ phận ấn loát lúc ấy có đồng chí Huỳnh, cố Hồng, bà Giáp Ngạnh, Đặng Thị Út, Nguyễn Thị Phúc, Trương Bưu… Trong căn nhà nhỏ, ban ngày tưởng như yên ả, nhưng đêm xuống các đồng chí lại lặng lẽ làm việc, người khuấy thạch, người đổ khuôn, người ép giấy, phối hợp nhịp nhàng trong không gian tĩnh lặng. Chiếc nồi đồng vốn để nấu ăn trở thành vật dụng để nấu thạch in tài liệu. Tất cả đều diễn ra khẩn trương mà kín đáo. Mỗi tờ truyền đơn, mỗi trang chỉ thị của Đảng được in ra đều thấm đẫm mồ hôi và lòng quyết tâm của những người cộng sản. Khi cơ sở bị lộ, bộ phận ấn loát phải chuyển sang nhà cụ Chắt Hàu – cha vợ đồng chí Trương Văn Lý. Đến tháng 7/1931, đồng chí Trương Văn Lý bị mật thám bắt giữ, đưa ra nhà lao Phủ Quỳ. Suốt ba năm bị giam cầm, đồng chí vẫn giữ vững khí tiết, không khai báo, không khuất phục. Năm 1934, sau khi mãn hạn tù, đồng chí Trương Văn Lý trở về quê hương. Cuộc đời đồng chí đã để lại dấu ấn đậm nét trong lịch sử cách mạng địa phương – một người cộng sản kiên trung.

Nồi đồng của đồng chí Trương Văn Lý ở phường Vinh Lộc, Nghệ An dùng để đổ thạch in tài liệu, truyền đơn của Đảng năm 1930 - 1931

Năm 1931, khi chính quyền Xô viết ở Thái Yên (nay xã Thanh Bình Thịnh, Hà Tĩnh) được thành lập, thực dân Pháp và tay sai tăng cường khủng bố phong trào cách mạng, lùng sục ngày đêm, khắp mọi nơi hòng ngăn chặn nguồn giấy, mực, vải từ Vinh về và truyền đơn đến tay quần chúng. Để bảo vệ chính quyền Xô Viết non trẻ, Chi bộ Thái Yên quyết định rút vào hoạt động bí mật, đẩy mạnh công tác tuyên truyền, ấn loát. Ngay tại gian nhà của đồng chí Nguyễn Công Chỉnh - Tự vệ đỏ Thái Yên năm 1931, một xưởng in đã hình thành với những công cụ rất thô sơ. Phiến đá phẳng  trở thành bàn in li tô, in từng truyền đơn, khẩu hiệu với nội dung: “Chống thực dân, đánh đổ phong kiến”, “Đấu tranh giành lại ruộng đất cho người cày”. Khi in phải mài cho tấm đá thật phẳng rồi viết chữ ngược lên tấm đá, thực hiện nhiều công đoạn phức tạp sau đó mới đặt giấy in lên tấm đá, nội dung in thấm mực sẽ in ngược lại tờ giấy, lúc đó mới có tờ truyền đơn hoặc tài liệu cách mạng. Truyền đơn in xong, bằng nhiều cách sáng tạo tới được tay quần chúng. Có khi khoảng 2, 3 giờ sáng, tốp lính canh gác mệt mỏi, rút về ngủ gật trong điếm canh, hàng chục thanh niên lặng lẽ tung truyền đơn trên các ngả đường đến tay các bà, các chị dậy sớm gánh nước ở bến sông, hoặc các bác, các anh đi đội ván từ bến Cưa về nhà… Người không biết chữ thì nhờ con, cháu đọc giúp và chuyền tay nhau. Bên cạnh đó, rất nhiều truyền đơn được chuyển đến các thầy giáo có tinh thần yêu nước để bí mật phân phát cho học sinh. Kẻ địch vô cùng hoang mang vì truyền đơn, khẩu hiệu, cờ Đảng xuất hiện ngày càng nhiều. Công tác ấn loát tuyên truyền của Đảng đã có tác dụng cổ vũ quần chúng đương đầu với kẻ thù để bảo vệ mảnh đất Thái Yên. Trải qua thời gian, chiến tranh, thiên tai và nhiều sự di chuyển của gia đình nên viên đá bị bể mất một phần nhưng nó vẫn còn nguyên giá trị, minh chứng cho sự mưu trí, bền bỉ và khát vọng tự do không gì dập tắt được của nhân dân Thái Yên.

Bàn đá của gia đình ông Nguyễn Công Chỉnh ở Thái Yên, Hà Tĩnh dùng làm bàn in tài liệu, truyền đơn của Đảng trong phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh.

 Cũng trong những ngày sục sôi ấy, tại ngôi nhà của gia đình đồng chí Trần Bá Túc ở xã Cẩm Hòa, huyện Cẩm Xuyên (nay là xã Yên Hoà, Hà Tĩnh) cũng là một cơ sở cách mạng. Tháng 2/1931, ngay trong gian nhà nhỏ bé ấy đã diễn ra cuộc họp quan trọng, thành lập Ban cán sự huyện với sự có mặt của các đồng chí Trần Đào, Nguyễn Huỳnh, Trần Điền. Trong khi cán bộ họp bàn, gia đình Trần Bá Túc lặng lẽ đứng gác, bảo vệ an toàn. Chiếc chậu đồng, mâm đồng vốn dùng trong sinh hoạt hằng ngày, giờ đây trở thành công cụ in ấn, dùng để nấu thạch, đổ thạch. Đêm đêm, dưới ánh đèn dầu, những bàn tay miệt mài in từng tờ truyền đơn. Nhờ sự đùm bọc, che chở, nuôi giấu của gia đình đồng chí Trần Bá Túc, những tài liệu kịp thời đến với quần chúng, góp phần thổi bùng phong trào đấu tranh ở Cẩm Hòa.

Chậu đồng của gia đình đồng chí Trần Bá Túc ở xã Cẩm Hòa (nay là xã Yên Hòa), Hà Tĩnh dùng nấu thạch để in ấn tài liệu, truyền đơn của Đảng năm 1930-1931.

Trong ngôi nhà nhỏ nơi làng quê xã Mỹ Thành, huyện Yên Thành (nay là xã Vân Tụ, Nghệ An), chiếc mâm chè bằng gỗ vốn quen thuộc trong những buổi lễ cúng của gia đình đồng chí Nguyễn Úy, đã trở thành một công cụ đặc biệt trong phong trào cách mạng những năm 1930. Đồng chí Nguyễn Uý là một trong những đảng viên cộng sản đầu tiên của Yên Thành, đã dùng chính chiếc mâm chè để đổ thạch làm khuôn in truyền đơn. Cùng với nồi đồng của gia đình dùng để nấu thạch, chiếc mâm chè ghi dấu những đêm đồng chí và tổ ấn loát lặng lẽ in hàng trăm tờ truyền đơn kêu gọi quần chúng đứng lên đấu tranh. Từng giọt thạch nóng được trải đều trên mâm chè, từng tờ giấy in ra dưới ánh đèn dầu, là minh chứng cho trí tuệ, lòng quả cảm và quyết tâm của người cộng sản trẻ tuổi. Truyền đơn in từ chiếc mâm chè ấy đã góp phần chuẩn bị cho cuộc biểu tình lớn ngày 7/11/1930 tại Yên Thành, nơi Nguyễn Úy cùng đồng chí của mình dẫn đầu đoàn dân cày hô vang khẩu hiệu “Ủng hộ Cách mạng Tháng Mười Nga. Phản đối sưu thuế, chống áp bức”. Dù sau này đồng chí Nguyễn Uý bị giặc bắt và hy sinh anh dũng, nhưng tinh thần bất khuất cùng những kỷ vật giản dị gắn liền với hoạt động của đồng chí đã trở thành di sản quý giá.

Chiếc Mâm chè của gia đình đồng chí Nguyễn Úy, xã Vân Tụ, tỉnh Nghệ An

Dùng để đổ thạch làm khuôn in truyền đơn.

Ở xã Xuân Viên, huyện Nghi Xuân (nay là xã Nghi Xuân, Hà Tĩnh), những ngày cuối tháng 4/1931, gian nhà tranh của ông Phan Đậu, một quần chúng tích cực trong phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh sáng lên bởi ánh đèn dầu nhỏ bé. Gia đình ông là cơ sở in ấn truyền đơn, tài liệu Đảng của chi bộ Xuân Viên. Trong đêm tối, quanh chiếc bàn gỗ mộc, các đồng chí lặng lẽ pha mực, nấu thạch in từng tờ truyền đơn. Ánh sáng của ngọn đèn soi rõ giọt mồ hôi trên gương mặt các đồng chí. Bất kỳ tiếng động lạ nào ngoài ngõ cũng khiến mọi người lắng nghe, bàn tay khẽ che ánh đèn lại rồi mới tiếp tục công việc. Dưới ánh sáng ấy, truyền đơn được in ra để chuẩn bị cho cuộc biểu tình ngày 1/5/1931 thu hút gần 2.000 người được trang bị trống, chiêng, cờ băng tham gia. Đoàn biểu tình vừa đi vừa hô vang khẩu hiệu: “Ủng hộ Xô Viết liên bang; Cơm áo cho dân cày; Ngày làm 8 giờ cho công nhân; Giảm sưu thuế, giảm tô tức, xóa nợ,...”. Trước khí thế đấu tranh mạnh mẽ của nhân dân, tri huyện Nghi Xuân đã hoảng sợ bỏ trốn khỏi huyện đường. Dưới sự lãnh đạo của Huyện ủy, phong trào đấu tranh của nhân dân huyện Nghi Xuân tiếp tục dâng cao trong tháng 5 và tháng 6 năm 1931 đã khiến cho bộ máy tay sai Nam triều phong kiến ở một số thôn xóm như Tiên Cầu, Phan Xá, Xuân Viên, … bị tê liệt, tan rã. Xã bộ nông ở Xuân Viên ra đời đã tổ chức tập tự vệ, học chữ quốc ngữ. Phong trào học chữ quốc ngữ được mở ngay tại sân nhà ông Phan Đậu. Đêm đêm, ánh sáng từ chiếc đèn dầu ấy lại soi từng trang sách, người biết chữ dạy người chưa biết, không khí học tập hòa cùng khí thế đấu tranh sôi nổi, náo nhiệt.

Đèn của gia đình ông Phan Đậu ở xã Nghi Xuân, Hà Tĩnh

dùng thắp sáng trong những lúc in tài liệu, truyền đơn cho Đảng năm 1931

Ở vùng đất Xuân Phổ, huyện Nghi Xuân (nay là xã Đan Hải, Hà Tĩnh), những năm tháng hoạt động cách mạng của đồng chí Trần Mạnh Táo cũng gắn liền với công việc in ấn tài liệu của Đảng. Tháng 4/1930, cơ sở ấn loát tài liệu của Đảng được đặt tại nhà đồng chí Trần Bá Đôn, sau đó chuyển đến nhà bà Đinh Thị Tám (tức mẹ đồng chí Trần Mạnh Táo). Trong điều kiện ngân quỹ khó khăn, đồng chí đã vận động gia đình đóng góp 25 đồng bạc Đông Dương để mua giấy, mực, thạch in và các vật liệu cần thiết. Nhiều lần, đồng chí một mình vượt hàng chục cây số sang Nghệ An, khéo léo mua từng loại giấy, thạch ở những nơi khác nhau, ngụy trang để tránh bị theo dõi, rồi bí mật vận chuyển về Xuân Phổ. Truyền đơn, tài liệu được in ấn kịp thời thực hiện chủ trương của Tỉnh ủy về tổ chức ngày lễ kỷ niệm Quốc tế Lao động (1/5). Khi chuẩn bị in, các đồng chí phân công: Phan Viết Chiểu viết mẫu chữ Nôm, Trần Bá Đôn viết mẫu chữ Quốc ngữ, Trần Mạnh Táo cùng Ngô Hữu Yên trực tiếp in truyền đơn, làm cờ búa liềm, khẩu hiệu. Khay gỗ của gia đình đồng chí Trần Mạnh táo được dùng đựng giấy, bút, mực in. Nơi gian nhà tranh, các đồng chí thay phiên nhau thức trắng nhiều ngày đêm, in từng tờ truyền đơn hai mặt: một mặt chữ Nôm, một mặt chữ Quốc ngữ để phù hợp với quần chúng. Mọi sinh hoạt ăn uống đều diễn ra ngay trong nhà, tuyệt đối không ai ra ngoài để giữ bí mật. Hàng trăm tờ truyền đơn đã được in ra, kịp thời rải khắp huyện, kêu gọi quần chúng vùng lên đấu tranh, góp phần làm bùng nổ cao trào Xô viết Nghệ Tĩnh 1930 – 1931. Ngày 28/4/1930, trong khi trực tiếp tham gia rải truyền đơn, đồng chí bị địch bắt, kết án 13 năm tù và giam ở Đồng Hới (Quảng Bình). Trong lao tù, đồng chí tiếp tục đấu tranh, giữ vững niềm tin cách mạng. Ra tù, đồng chí tiếp tục tham gia hoạt động cách mạng, giữ nhiều trọng trách ở địa phương.

Khay của đồng chí Trần Mạnh táo ở xã Đan Hải, Hà Tĩnh

dùng đựng giấy,bút, mực in truyền đơn chuẩn bị cho cuộc biểu tình 1/5/1930.

Từ những vật dụng đời thường, mộc mạc như bàn đá, chậu đồng, bàn cờ, nồi đồng, mâm chè, khay gỗ, đèn dầu,…khi được trưng bày, lưu giữ  tại Bảo tàng Nghệ An - Xô viết Nghệ Tĩnh đã kể lại câu chuyện các chiến sĩ Xô viết Nghệ Tĩnh dùng cả trí tuệ, lòng quả cảm và sự sáng tạo để in ra những từng tờ truyền đơn cách mạng, kịp thời đến tay quần chúng nhân dân, góp phần quan trọng làm nên một cao trào Xô viết Nghệ Tĩnh còn mãi với thời gian.