7281107

Đồng chí Phạm Nghiện (1908-1988) sinh ra trong một gia đình trung nông giàu lòng yêu nước ở xóm Hợp Trùa, xã Hương Thụ, tổng Hương Khê, huyện Hương Khê (nay là thôn Hợp Trùa, xã Hương Minh, huyện Vũ Quang), tỉnh Hà Tĩnh.

Lớn lên trên mảnh đất giàu truyền thống yêu nước, cách mạng, hàng ngày phải chứng kiến cảnh đồng bào cùng cực một cổ hai tròng áp bức, đồng chí Phạm Nghiện đã sớm ấp ủ lòng yêu nước thương dân và căm thù giặc.

Trong những năm 1928-1929, phong trào cách mạng ở huyện Vũ Quang phát triển. Tổ chức Tân Việt hình thành đã cắt cử đảng viên về tận các làng xã tích cực tuyên truyền tư tưởng yêu nước cho nhân dân. Dưới hình thức tổ chức các lớp học, đọc thơ ca, sách báo tiến bộ của Tân Việt, nhiều thanh niên yêu nước nơi đây, trong đó có đồng chí Phạm Nghiện đã sớm được giác ngộ tinh thần yêu nước và hăng hái tham gia nhiều cuộc đấu tranh chống bọn hương hào, lý trưởng, chống áp bức, cường hào, đấu tranh đòi trả lại ruộng đất công, giảm các việc: ma chay, tế tự, biếu xén, không được cản trở việc lập hội tương tế, tương trợ; tổ chức đọc sách báo,…

Cuối tháng 3/1930, Đảng bộ lâm thời tỉnh Hà Tĩnh được thành lập. Ngay sau đó, tháng 4/1930, đảng bộ huyện Hương Khê cũng được ra đời. Đảng bộ Hương Khê đã phân công các đồng chí Huyện ủy viên về các địa phương xây dựng cơ sở đảng. Xã Hương Thụ lúc bấy giờ tuy chưa thành lập được chi bộ Đảng, song đồng chí Phạm Nghiện và các thanh niên yêu nước đã nhiều lần tiến hành hội họp trao đổi thông tin, bàn bạc kế hoạch bắt mối liên lạc với các đồng chí đảng viên của tổng Trại La để tiến hành các hoạt động tuyên truyền, đấu tranh trong tình hình mới. Trong thời gian này, gia đình còn có đồng chí: Phạm Thị Mận, Phạm Nghiên là em trai và em gái đồng chí Phạm Nghiện cũng tích cực tham gia hoạt động. Với vị trí khuất nẻo, phía sau là vùng rừng núi cây cối um tùm, rất thuận lợi cho việc cất giấu tài liệu hay tẩu thoát mỗi khi có mật thám lục soát, do đó nhà của đồng chí Phạm Nghiện là một trong những địa điểm hội họp của những thanh niên yêu nước tại Hương Thụ.

Hòa chung vào không khí đấu tranh của nhân dân trong tỉnh, nhận sự chỉ đạo của Tổng ủy Trại La, nhân ngày Quốc tế Lao động (1/5/1930), đồng chí Phạm Nghiện, Nguyễn Lê Trạch, Lê Văn Tịnh… sau khi nhận truyền đơn, tài liệu từ Tổng ủy đã nhiều lần hội họp để bàn bạc kế hoạch hành động. Các đồng chí đã phân công nhau tổ chức treo cờ Đảng, rải truyền đơn, mít tinh nghe diễn thuyết về ý nghĩa của ngày Quốc tế Lao động 1/5, kêu gọi đấu tranh ở các địa điểm đông người như bến đò, chợ, đình làng,… Hoạt động đã thu hút hàng trăm nhân dân các làng Vân Cù, Hương Thụ tham gia. Sau sự kiện này, phong trào cách mạng nơi đây đã có bước phát triển mới.

Tiếp đó, nhận chỉ đạo của Tổng ủy Trại La, đồng chí Phạm Nghiện, Nguyễn Lê Trạch, Lê Văn Tịnh… đã tiếp tục vận động và lãnh đạo nhân dân Vân Cù, Hương Thụ tiến hành nhiều cuộc phối hợp đấu tranh gây được tiếng vang lớn như: cuộc mít tinh biểu tình và treo cờ đỏ trên Núi Nầm của nhân dân Vân Cù, Hương Thọ ngày 1/8/1930; cuộc mít tinh biểu tình bao vây ga Hòa Duyệt của nhân dân Vân Cù, Hương Thụ phối hợp các làng xã thuộc tổng Trại La vào ngày 7/11/1930.

Tháng 12/1930, Chi bộ Hương Thụ được thành lập gồm 5 đồng chí. Đồng chí Phạm Nghiện chính thức trở thành một trong 5 đồng chí đảng viên đầu tiên của chi bộ. Ngay sau đó, thực hiện chủ trương của Huyện ủy Hương Khê, Tổng ủy Trại La, Chi bộ Hương Thụ và đồng chí Phạm Nghiện đã tăng cường giáo dục chính trị tư tưởng cho đảng viên và quần chúng. Nhờ hoạt động tuyên truyền tích cực của các đồng chí, chỉ trong một thời gian ngắn nhân dân trong làng đã tích cực gia nhập vào các tổ chức quần chúng như: Nông hội, Tự vệ, Hội Phụ nữ… đoàn kết đứng lên đấu tranh chống lại chính sách khủng bố của địch. Trong thời gian này, đồng chí Phạm Nghiện đảm nhận thêm chức vụ Đội trưởng đội Tự vệ Hương Thụ.

Dưới sự lãnh đạo của Chi bộ Hương Thụ, trong đó có đồng chí Phạm Nghiện, nhân dân Hương Thụ đã có nhiều hoạt động đấu tranh, góp phần vào ảnh hưởng của phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh tại Vũ Quang trong những năm 1930-1931, như: cuộc mít tinh lớn có treo cờ đỏ sao vàng tại khu vực Bãi Dâu của nhân dân Hương Thụ, Vân Cù vào tháng 2/1931 và ngày 18/3/1931; cuộc đấu tranh buộc hào lý địa phương phải mở kho thóc cứu đói vào ngày 20/3/1931...

Trước sự phát triển mạnh mẽ của phong trào đấu tranh của nhân dân Vũ Quang nói chung và nhân dân Hương Thụ nói riêng, tháng 7/1931, thực dân Pháp đã cho xây dựng đồn Hương Thụ với 30 lính khố xanh, đồng thời tăng cường thêm 1 số điếm canh tại đây. Trước sự truy đuổi gắt gao của lính Pháp cũng như sự chỉ điểm của mật thám địa phương, tháng 7/1931, đồng chí Phạm Nghiện bị địch bắt và giam tại nhà lao Hương Khê (không rõ bản án). Trong tù, dù bị địch dùng nhiều thủ đoạn tra tấn nhưng đồng chí Phạm Nghiện cũng như các đảng viên chi bộ Hương Thụ đều giữ vững khí tiết, không khai báo.

Đầu năm 1936, đồng chí Phạm Nghiện và các đảng viên Chi bộ Hương Thụ sau khi được trả tự do đã bí mật liên lạc và thành lập một số phường hội như: hội lợp nhà, hội cấy, phường săn... để tiện hoạt động cách mạng trong tình hình mới.

Tháng 7/1945, thực hiện lời kêu gọi của Việt Minh liên tỉnh Nghệ Tĩnh, Tổng ủy Trại La đã bắt liên lạc với đồng chí Phạm Nghiện, các đảng viên ở Hương Thụ. Theo chủ trương của Tổng ủy, đồng chí Phạm Nghiện và các đảng viên trong vùng đã tiến hành họp phổ biến chương trình hành động của Việt Minh và kế hoạch khởi nghĩa. Ngày 20/8/1945, dưới sự chỉ huy của các đồng chí, nhân dân Hương Thụ, Vân Cù… đã tiến hành mít tinh, hô khẩu hiệu, diễn thuyết, tuần hành thị uy khiến cho hệ thống chính quyền tay sai địa phương tê liệt và ngoan ngoãn giao nộp sổ sách, giấy tờ cho nhân dân.

Năm 1946 – 9/1948, với những đóng góp to lớn của mình trong phong trào cách mạng địa phương, đồng chí Phạm Nghiện được bầu làm Chủ tịch Ủy ban Nhân dân xã Song Hương (sau cách mạng tháng Tám, xã Hương Thụ và xã Hương Khê, tổng Hương Khê nhập lại thành xã mới với tên gọi là Song Hương).

Trong những thời gian tiếp theo, đồng chí Phạm Nghiện tiếp tục cống hiến tuổi xuân cho sự nghiệp cách mạng và được tín nhiệm giữ nhiều vị trí quan trọng tại địa phương như: Phụ trách nông hội xã Hương Giang (10/1948-4/1949); Chủ tịch Ủy ban Kháng chiến xã Hương Giang (4/1950-4/1952)…

Sớm tham gia cách mạng, dù ở vị trí nào, đồng chí Phạm Nghiện luôn nỗ lực hoàn thành tốt nhiệm vụ được Đảng, Nhân dân giao phó. Với những đóng góp của mình trong phong trào cách mạng giải phóng dân tộc, đồng chí Phạm nghiện đã được Đảng, Nhà nước tặng thưởng nhiều danh hiệu cao quý như: Huân chương Kháng chiến hạng Ba do Chủ tịch Hồ Chí Minh ký tặng; danh hiệu Cán bộ Lão thành cách mạng xã Hương Minh…

ThS. Đặng Huyền Trang

Trưởng phòng Sưu tầm, Kiểm kê, Bảo quản

Tài liệu tham khảo:

Lịch sử huyện Vũ Quang, NXB Chính trị Quốc gia – Sự thật, 2015

Lịch sử Đảng bộ xã Hương Minh(1930 – 2015), NXB Nghệ An

Lời kể, tư liệu của ông Phạm Văn Tường, con trai của đồng chí Phạm Nghiện.