7397132

Đồng chí Đậu Mại, sinh năm 1913, quê ở làng Di Luân, tổng Đại Đồng, huyện Thanh Chương (nay là xã Đại Đồng), tỉnh Nghệ An. Sinh ra trong một gia đình trung nông, hai anh em đồng chí Đậu Mại đã được gia đình cho theo học các lớp chữ Nho, chữ Quốc ngữ tại trường làng. Do đó, các đồng chí đã sớm được tiếp thu những luồng tư tưởng yêu nước tiến bộ.

Năm 1928, Đại tổ Tân Việt ở Thanh Chương thành lập, đã tiến hành công tác tuyên truyền, giác ngộ ý thức dân tộc qua văn thơ yêu nước tiến bộ. Ở vùng Di Luân, Mậu Tài, Lạng Khê có hai đồng chí tham gia Tân Việt là Lê Xuân Đàn và Lê Thế Thuận. Nhận thấy hai anh em đồng chí Đậu Mại là thanh niên có tinh thần yêu nước và nhiệt huyết với cách mạng, đồng chí Lê Xuân Đàn và Lê Thế Thuận đã tuyên truyền vận động, kết nạp đồng chí vào tổ chức. Thực hiện chủ trương của tổ chức, đồng chí Đậu Mại đã tích cực tham gia công tác vận động Nhân dân địa phương thành lập được các phường hội, như: phường Cấy, phường Cày, phường Lợp nhà… nhằm đoàn kết giúp nhau trong cuộc sống và phục vụ đắc lực cho công tác sinh hoạt tuyên truyền văn thơ yêu nước tiến bộ cho Nhân dân. Bên cạnh đó, đồng chí còn là thành viên trong cuộc đấu tranh giữa “phe hộ” và “phe hào” tại địa phương.

Ngày 20/3/1930, Huyện ủy lâm thời Thanh Chương được thành lập đã cử các đồng chí đảng viên về tận các làng, xã để xúc tiến việc phát triển tổ chức cơ sở Đảng cũng như các tổ chức đoàn thể.

Tháng 6/1930, Huyện ủy đã cử đồng chí Trần Đình Xang, Nguyễn Văn Sươu về Đại Đồng chỉ đạo thành lập Chi bộ Di Luân. Hai đồng chí đã lựa chọn ra những thanh niên yêu nước tiêu biểu để tuyền truyền và kết nạp vào tổ chức. Chi bộ Di Luân được thành lập, chính thức đảm nhận trách nhiệm lãnh đạo phong trào đấu tranh của nhân dân Di Luân. Sự ra đời Chi bộ Di Luân đã đáp ứng nhu cầu bức thiết của phong trào đấu tranh cách mạng địa phương nói riêng và tổng Đại Đồng nói chung. Được chính thức kết nạp vào hàng ngũ của Đảng, đồng chí Đậu Mại càng hăng hái tham gia vào các hoạt động đấu tranh.

Chỉ sau một thời gian ngắn, nhờ hoạt động năng nổ của đồng chí Đậu Mại và các đảng viên trong Chi bộ Di Luân, một số tổ chức quần chúng yêu nước như: Nông hội, Thanh niên, Phụ nữ,… đã được thành lập. Đặc biệt, đội Tự vệ đỏ làng Di Luân đã sớm được thành lập với số lượng đông đảo gồm 80 người được trang bị các vũ khí thô sơ như: giáo, mác, gậy gộc, đã trở thành một trong những lực lượng đi đầu bảo vệ các cuộc đấu tranh của nhân dân Đại Đồng trong thời gian này. Đồng chí Đậu Mại cùng hai đồng chí khác là những người đảm nhận nhiệm vụ phục trách đội Tự vệ Đỏ làng Di Luân.

Hưởng ứng tinh thần đấu tranh của công – nông Nghệ Tĩnh, Huyện ủy Thanh Chương họp bàn phân tích âm mưu của địch và quyết định tổ chức cuộc biểu tình trên quy mô toàn huyện vào ngày 1/9/1930. Ngay sau hội nghị, Huyện ủy đã phân công các cán bộ về Đại Đồng cũng như các cơ sở để chỉ đạo công tác chuẩn bị cho cuộc đấu tranh. Thực hiện sự phân công của tổ chức, đồng chí Đậu Mại và các đồng chí trong chi bộ đã khẩn trương tiến hành nhiều hoạt động rải truyền đơn, tuyên truyền, vận động nhân dân Di Luân sẵn sàng tham gia vào phong trào đấu tranh chung của toàn huyện. Riêng đồng chí Đậu Mại và đội Tự vệ làng Di Luân còn có nhiệm vụ luyện tập, chuẩn bị vũ khí thô sơ, sẵn sàng bảo vệ đoàn biểu tình.

Ngày 01/9/1930, từ mờ sáng, nhân dân Di Luân, Mậu Tài, Lạng Khê dưới sự chỉ huy của các chi bộ đã từ chùa Nhường kéo xuống Bến đò Nguyệt Bổng, hòa vào đoàn biểu tình của toàn huyện. Đoàn người mang theo cờ đỏ búa liềm, hai bên là đội tự vệ bảo vệ, khí thế rầm rộ tiến thẳng về huyện đường, vừa đi vừa hô vang khẩu hiệu đấu tranh. Tiếp đó, đoàn biểu tình vượt sông, ồ ạt tràn vào huyện đường khiến chính quyền địch ở huyện và tổng, xã nhanh chóng tan rã. Tri huyện Phan Sỹ Bàng đã phải bỏ triện lại và chạy trốn.

Cuộc biểu tình lịch sử ngày 1/9/1930 của nhân dân Thanh Chương được xem là mốc mở đầu đánh dấu sự ra đời của chính quyền Xô Viết Nghệ Tĩnh trong cao trào cách mạng 1930-1931. Nhân dân Di Luân dưới sự lãnh đạo của chi bộ Đảng, đã góp phần mình vào thắng lợi cuộc đấu tranh của nhân dân toàn huyện.

Nhân đà thắng lợi, dưới sự lãnh đạo của chi bộ, nhân dân Di luân đã tiếp tục tiến hành nhiều cuộc đấu tranh để trấn áp cường hào địa phương, như: cuộc đấu tranh với cường hào, bắt lý trưởng Lê Canh Đài làng Di Luân bồi thường 200 đồng bạc tham nhũng thuế thân (tháng 10/1930); cuộc biểu tình đấu tranh của 200 nông dân đòi chia lại ruộng đất công cho dân (ngày 29/11/1930); cuộc biểu tình thị uy và trấn áp 4 tên cường hào địa phương (ngày 15/2/1931).

Để đáp ứng yêu cầu đấu tranh trong tình hình mới, hai chi bộ Di Luân, Mậu Tài đã sáp nhập thành Liên chi bộ Đồng Luân.

Ngày 20/5/1931, sau khi sáp nhập, được sự chỉ đạo của Liên chi bộ Đồng Luân, đồng chí Đậu Mại đã lãnh đạo Tự vệ đỏ bao vây, uy hiếp khiến nhóm sỹ quan và binh lính đồn Rạng đang kéo xuống đàn áp nhân dân phải hoảng sợ rút lui. Cùng ngày, Tự vệ đỏ Di Luân và Mậu Tài mai phục tiêu diệt được 2 tên cường hào trong tổng và một số lính đang về đàn áp nhân dân.

Ngày 29/5/1931, đồng chí Đậu Mại tiếp tục lãnh đạo Tự vệ đỏ làng Di Luân đánh chặn thành công một toán lính, không cho chúng về làng thu thuế.

Khí thế đấu tranh của nhân dân ngày một mạnh mẽ khiến cường hào địa phương phải bỏ trốn, hoặc nằm im. Mặc dù chưa đặt ra mục tiêu giành chính quyền cho phong trào đấu tranh lần này nhưng trước tình hình đó, Liên chi bộ Đồng Luân đã nhanh chóng ra quyết định thành lập Thôn bộ Nông để đảm nhận các công việc quản lý thôn xóm. Đặc biệt trong thời gian này, dưới sự lãnh đạo của Liên chi bộ, hoạt động mở các lớp chữ Quốc ngữ được đặc biệt xem trọng. Làng Di Luân mở được 4 điểm dạy học và làng Mậu Tài mở được 5 điểm, đã thu hút đông đảo quần chúng nhân dân tham gia. Là người có học thức, đồng chí Đậu Mại, Lê Xuân Đào, Lê Thất được tổ chức tín nhiệm giao phụ trách các điểm dạy học của làng Di Luân.

Từ nửa cuối năm 1931, để đối phó với làn sóng đấu tranh ngày càng cao của nhân dân, thực dân Pháp và chính quyền phong kiến Nam triều đã tăng cường lực lượng binh lính về Thanh Chương. Ở Đồng Văn, chúng cho lập 4 đồn Bang tá, gồm: 03 đồn ở Mậu Tài và 01 đồn ở Di Luân. Khi về lập đồn, địch đã vấp phải sự chống cự mạnh mẽ của nhân dân. Đồng chí Đậu Mại và lực lượng Tự vệ đỏ thường xuyên bao vây, đánh trả . Tuy nhiên do tương quan lực lượng quá chênh lệch khiến phong trào cách mạng ở Đại Đồng bị tổn thất nặng nề. Hầu hết các cơ sở của Đảng, đoàn thể bị phá vỡ và nhiều cán bộ, Đảng viên bị bắt giam.

Đồng chí Đậu Mại bị bắt nhưng không hề nao núng hay lo sợ, vẫn kiên trung hô vang khẩu hiệu đấu tranh. Kẻ địch xác định đồng chí Đậu Mại là thành phần cách mạng cốt cán nên kẻ địch đã thi hành án chém đầu. Sau đó, kẻ địch đã chặt đầu đồng chí Đậu Mại, đưa đi bêu khắp làng, rồi cuối cùng treo trên rú Nguộc để thị uy tinh thần đấu tranh của nhân dân.

Hi sinh khi vừa tròn 18 tuổi, tấm gương anh dũng của người cộng sản Đậu Mại như một khúc hùng ca bi tráng, để lại nhiều ấn tượng sâu sắc trong lòng quần chúng nhân dân. Tinh thần, khí phách của đồng chí Đậu Mại nói riêng, của các thế hệ đảng viên, liệt sĩ trong phong trào cách mạng 1930-1931 nói chung đã góp phần làm nên một “Nghệ Tĩnh Đỏ” trong lịch sử nước nhà./.

Đặng Huyền Trang

Bảo tàng Nghệ An – Xô Viết Nghệ Tĩnh