7492557

Làng Vạc, tên một xóm nhỏ nằm dưới chân một quả núi thuộc vùng đồi núi rừng rậm của huyện Nghĩa Đàn, tỉnh Nghệ An cũ nay thuộc phường Thái Hòa, tỉnh Nghệ An. Di tích Làng Vạc là tên gọi chung cho các địa điểm Xóm Làng và Xóm Đình thuộc Làng Vạc, xã Nghĩa Hòa, thị xã Thái Hòa, tỉnh Nghệ An. Di tích được phát hiện năm 1972 và đã được thăm dò, khai quật với tổng diện tích 1264m² qua các năm 1972, 1973, 1980, 1981, 1990, 1991, 1999, với nhiều đợt khai quật và nghiên cứu trên một diện tích lớn.

Di tích Làng Vạc thuộc nền Văn hóa Đông Sơn, có niên đại cách đây khoảng 2.000 - 2.500 năm (thế kỷ 3 trước Công nguyên đến thế kỷ 1 sau Công nguyên), được coi là trung tâm văn hóa quan trọng thời Hùng Vương, nổi bật với các hiện vật đồng như: trống đồng, vòng tay đồng, thạp đồng, rìu đồng, dao găm chuôi hình người, hoa văn tinh xảo trên các vật dụng đồng, gốm, thủy tinh. Trên mảnh đất thiêng liêng này, cha ông ta đã tổ chức lao động, sản xuất, an cư lập nghiệp, đã sáng tạo ra những công cụ sản xuất, đồ dùng sinh hoạt, vũ khí tinh xảo, tạo dựng và khẳng định một nền văn minh rực rỡ của người Việt cổ. 

 Quang cảnh khai quật di tích Làng Vạc năm 1990

Các đợt khai quật Làng Vạc đã nói lên sự phát triển rực rỡ của xã hội Làng Vạc trong thời điểm vua Hùng. Biểu tượng của một nền văn minh vật chất mà người Làng Vạc đã để lại cho chúng ta. Đặc trưng văn hóa Làng Vạc đã góp phần khẳng định nền văn minh Việt cổ thuộc thời đại Hùng Vương không chỉ tồn tại ở vùng sông Hồng, sông Mã mà còn tồn tại ở vùng sông Lam. Đặc biệt, khi nhà Tây Hán đặt ách đô hộ Việt Nam, Làng Vạc vẫn là địa điểm văn hóa Đông Sơn của người Việt với các hiện vật như trống đồng, vũ khí, dao găm... góp phần phát triển văn hóa Lạc Việt, không bị ảnh hưởng, đồng hóa. Di tích Làng Vạc cũng khẳng định quan hệ với nền văn hóa các nước trong khu vực Đông Nam Á như Thái Lan, Trung Quốc. Qua nhiều cuộc khai quật với hơn 347 ngôi mộ và 1.228 hiện vật bằng nhiều chất liệu như đồng, đá, thủy tinh và bằng sắt với những hoa văn thời kỳ văn hóa Đông Sơn, các nhà khoa học trong nước và ngoài nước kết luận Làng Vạc là trung tâm văn hóa Đông Sơn vĩ đại trên lưu vực sông Cả, là cái nôi của người Việt cổ cực kỳ quan trọng không những của nước ta mà của khu vực Đông Nam Á.

Hiện vật đồng Làng Vạc là một sự kết tinh những tài năng, kỷ xảo của ông cha ta bao thế kỷ trước đây. Qua bao đời, kinh nghiệm được đúc kết lại, trao truyền và quy tụ trên những sản phẩm tạo nên đỉnh cao của một nền văn minh. Trống đồng Làng vạc không chỉ làm cho chúng ta khâm phục về kỹ thuật chế tạo và nghệ thuật tạo hình, mà còn là biểu tượng của văn minh Đông Sơn của người Việt có trong thời kỳ dựng nước. Làng Vạc là một trong những di tích có số lượng lớn trống phát hiện được nhiều so với các địa điểm khảo cổ học khác. Các trống đồng tìm thấy trên đất Làng Vạc đều thuộc trống loại I Heger, là loại trống có niên đại sớm. Nhiều mô típ trên trống đồng là sự thể hiện rất sinh động cảnh sinh hoạt, cảnh hội hè và nhiều khía cạnh tư duy của người Làng Vạc trong cuộc sống lao động. Hình tượng con chim và ánh sáng mặt trời, hình ảnh trung tâm của trống đồng là một biểu tượng cho cuộc sống hòa bình.

Trống đồng Làng Vạc I khai quật tại di tích Làng Vạc năm 1981

đang được lưu giữ bảo quản trưng bày tại BTNA-XVNT

Muôi đồng cán tượng voi khai quật tại di tích Làng vạc năm 1981

 đang được lưu giữ bảo quản trưng bày tại BTNA-XVNT

Bên cạnh việc chế tạo các hiện vật đồng, nghề nấu thủy tinh và gia công nó thành các đồ trang sức đẹp đã thành một nhu cầu của xã hội. Chúng ta đã phát hiện ở Làng Vạc những mộ vò có tới hàng chục chiếc vòng tay lẫn khuyên tai bằng thủy tinh. Hiện vật thủy tinh Làng Vạc có màu xanh nhạt và màu xanh thẫm nước biển. Chúng ta chưa bắt gặp ở đâu những vòng thủy tinh các cỡ cùng màu sắc và dáng dấp như ở Làng Vạc.

Trong khi đồ thủy tinh và đồ đồng đã đạt tới một trình độ đỉnh cao kỹ thuật, nhu cầu sử dụng đồ đồng và thủy tinh vẫn không lấn át được, đòi hỏi gia công đá để làm đồ trang sức. Đá là nguyên liệu được sử dụng phổ biến để làm công cụ, đồ trang sức ở các cư dân cổ nước ta và đặc biệt là ở nền văn hóa Phùng Nguyên, Đồng Đậu, Gò Mun. Đến văn hóa Đông Sơn thì nhu cầu sử dụng đá làm công cụ đã giảm xuống, chủ yếu đá được dùng để làm đồ trang sức. Những khuyên tai đá to, rộng bản và mỏng như ở Làng Vạc đã chứng tỏ một kỹ thuật rất thành thạo trong nghề chế tác đá.

Một số hiện vật được phát hiện tại di tích Làng vạc

Những hiện vật bằng đồng, thủy tinh, đá phát hiện được ở di chỉ Làng vạc là những chứng minh cụ thể cho một sự phát triển nội tại của di tích Làng Vạc. Đặc biệt, các nhà khảo cổ cũng chưa từng phát hiện những bộ sưu tập lưỡi xẻng giống như lưỡi xẻng Làng Vạc ở một di tích nào khác. Những chiếc giáo có hai ngạnh, chiếc lao xẻ đuôi cá, những chiếc dao găm cán tượng người hoặc động vật, những chiếc muôi đồng gắn lục lạc hay trang trí tượng voi, những bộ trang sức có gắn lục lạc, những chiếc vòng thủy tinh xanh là sự thể hiện sinh động về quá trình sáng tạo của người Làng Vạc.

Song song với sự phát triển nội tại, thể hiện bản sắc tự nhiên phong phú thì Làng Vạc vẫn mang trong lòng nó những nét đặc trưng chung của nền văn minh Đông Sơn. Số lượng thạp, thố, trống, rìu xòe cân, giáo có họng tra cán, dao găm cán hình trụ…là những hiện vật rất phổ biến trong văn hóa Đông Sơn thường tìm thấy ở nhiều địa điểm khảo cổ học khác thuộc văn hóa Đông Sơn như Thiệu Dương, Vinh Quang.

Một số hiện vật phát hiện được ở Làng Vạc đã chỉ ra sự giao lưu của Làng Vạc với các vùng khác. Những chiếc dao găm có chắn tay thẳng, chuôi dao hình trụ, lưỡi hình tam giác, trên đốc và lưỡi có trang trí hoa văn là những hiện vật có sự giao lưu với các vùng như Làng Cả (Vĩnh Phú), Thạch Trại Sơn (Vân Nam) và Đông Sơn (Thanh Hóa) hay văn hóa Điền Vân Nam. Ảnh hưởng qua lại của các nền văn minh trong những thời điểm lịch sử nhất định là yếu tố không thể thiếu được trong sự phát triển của văn hóa các dân tộc. Qua kết quả khai quật Làng Vạc còn làm rõ hơn mối quan hệ giữa loại hình Làng Vạc của văn hóa Đông Sơn với văn hóa Sa Huỳnh ở Nam Trung bộ nước ta. Sự phong phú của những đồ trang sức bằng thủy tinh ở Làng Vạc có nhiều mối liên quan đến những đồ tráng sức bằng thủy tinh của văn hóa Sa Huỳnh.  Với những vòng tay mặt cắt chữ D và những khuyên tai trên mặt có nấc phổ biến ở cả văn hóa Sa Huỳnh và Làng Vạc, có những chiếc khuyên tai có ba mấu nhọn rất đặc trưng cho văn hóa Sa Huỳnh đã phát hiện được một chiếc ở Làng Vạc. Qua đó có thể thấy người Làng Vạc đã học người Sa Huỳnh trong việc chế tạo ra loại khuyên tai ba mấu nhọn để sử dụng và cũng có thể người Làng Vạc đã du nhập loại khuyên tai này của văn hóa Sa Huỳnh.

 Từ kết quả khai quật khảo cổ học, số lượng di tích di vật đồ sộ đã được đưa lên từ lòng đất Làng Vạc đã cho thấy Làng Vạc là một trong những trung tâm tụ cư sớm và tồn tại lâu dài. Di tồn mà người Làng Vạc cổ xưa để lại đã cho thấy sự phát triển của họ dựa trên nền tảng vững chắc của nông nghiệp lúa nước và luyện kim đồng thau. Người cổ Làng Vạc đã xây dựng văn hóa của mình trên nền tảng đậm nét của văn hóa Đông Sơn bản địa, nhưng cũng cho thấy sự giao lưu trao đổi trực tiếp hay gián tiếp trong một bối cảnh rộng lớn. Tổng hòa những yếu tố đó đã làm cho Làng Vạc mang một sắc thái riêng trong tổng thể văn hóa Đông Sơn thống nhất và đa dạng.

Ngoài giá trị khảo cổ, di tích Làng Vạc còn là một điểm đến tâm linh, nơi thờ phụng các vị thần linh của nền văn hóa Đông Sơn, thu hút nhiều du khách đến cầu may, thắp hương vào các dịp lễ tết. Với những giá trị lịch sử, văn hóa cũng như khảo cổ học to lớn đó, di chỉ khảo cổ học Làng Vạc đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng Di tích lịch sử Quốc gia ngày 13/9/1999 và được khoanh vùng quy hoạch bảo vệ, phát huy giá trị.