7478011

Hiện nay, tại Bảo tàng Nghệ An – Xô viết Nghệ Tĩnh (số 10 đường Đào Tấn, phường Thành Vinh, tỉnh Nghệ An) đang lưu giữ một hiện vật rất đặc biệt, đó là chiếc tráp gỗ được làm trong Nhà đày Buôn Ma Thuột của đồng chí Trần Hữu Quán – người con ưu tú của quê hương Cát Ngạn, tỉnh Nghệ An. Đây chính là minh chứng sống động cho một cuộc đời cách mạng kiên trung và một mối nhân duyên đặc biệt giữa hai người bạn tù Trần Hữu Quán và Nguyễn Thế Lâm.

Từ tuổi trẻ sớm giác ngộ cách mạng          

Sinh năm 1909, là con út trong gia đình cố Mân, đồng chí Trần Hữu Quán sớm bước vào con đường cách mạng khi mới 17 tuổi. Cùng với những người anh ruột của mình và thế hệ thanh niên thời đó, đồng chí tham gia học chữ quốc ngữ do thầy giáo Hà Huy Tập giảng dạy và từng bước trở thành một trong những hạt nhân lãnh đạo phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh ở tổng Cát Ngạn. Với cương vị Phó Bí thư chi bộ xã, chỉ huy lực lượng Tự vệ đỏ, trong phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh, đồng chí đã trực tiếp lãnh đạo, bảo vệ các cuộc biểu tình lớn như cuộc đấu tranh phá đồn điền Ký Viễn (1/5/1930) hay cuộc biểu tình ngày 1/9/1930 tại Thanh Chương.

Đồng chí Trần Hữu Quán

Mối nhân duyên đặc biệt trong chốn lao tù và hai chiếc tráp gỗ

Cuối năm 1932, đồng chí Trần Hữu Quán bị bắt và kết án khổ sai chung thân. Năm 1933, đồng chí bị đày vào nhà tù Buôn Ma Thuột – địa ngục trần gian, nơi giam giữ hầu hết những chiến sĩ Xô viết Nghệ Tĩnh kiên cường nhất. Trong chốn lao tù khắc nghiệt, đồng chí vẫn giữ trọn khí tiết của người cộng sản, tổ chức đấu tranh, biến nhà tù thành “trường học cách mạng”. Cũng tại địa ngục trần gian này, đồng chí Trần Hữu Quán đã gặp người bạn tù đồng hương là Nguyễn Thế Lâm – một chiến sỹ cộng sản kiên cường cũng bị giam cầm tại đây. Và từ tình cảm của hai người bạn tù đã thành mối nhân duyên đặc biệt: bố vợ - con rể.

Theo ông Nguyễn Thế Dũng - con trai út của ông Nguyễn Thế Lâm cho biết: “Trong thời gian bị giam cầm tại Buôn Ma Thuột, đồng chí Trần Hữu Quán đã làm hai chiếc tráp gỗ đỏ, một chiếc to, rộng để tặng cho người bạn tù Nguyễn Thế Lâm và một chiếc nhỏ, cao để giành tặng cho người bạn đời là bà Nguyễn Thị An (con gái ông Nguyễn Thế Lâm). Chiếc tráp giành tặng cho ông Nguyễn Thế Lâm đã được gìn giữ cẩn thận, dùng để đựng tất cả tài liệu trong quá trình hoạt động cách mạng của ông Lâm sau khi ra tù cho đến lúc ông qua đời và được con gái là bà Nguyễn Thị Thảo cất giữ cẩn thận”.

Tráp gỗ - kỉ vật đo đồng chí Trần Hữu Quán làm trong những năm tháng bị đày ở Nhà tù Buôn Ma Thuột

Ông Trần Hữu Thuật - con trai đồng chí Trần Hữu Quán cho biết: “Điều sâu sắc nhất mà tôi học được của bố là tình đồng chí, đồng đội: Bao bọc nhau trong hoạt động, trong nhà lao. Ông ngoại (đồng chí Nguyễn Thế Lâm) và bố tôi bị giam cùng 1 buồng giam, ông tôi là Bí thư của nhà lao. Bố tôi trẻ và khỏe, thường chủ động gánh đòn thay cho những người ốm yếu hơn ở trong lao, trong đó có ông tôi. Sau một thời gian sống cùng nhau, cảm mến chàng thanh niên trẻ tuổi, ông ngoại tôi hứa với bố: Cố gắng trung kiên, đấu tranh đến cùng. Khi giải phóng mà còn sống trở về, tôi sẽ gả con gái cho anh.

Khi cướp chính quyền, ông ngoại tôi ra trước. Bố tôi ra năm 1945. Khi được ra, bố tôi cưỡi 1 con ngựa tía từ xã Cát Văn xuống xã Phong Thịnh để ra mắt ông bà ngoại và hỏi cưới mẹ tôi về làm vợ. Và sính lễ duy nhất là chiếc tráp gỗ mà bố tôi tự tay đóng trong tù”.

Tuy nhiên trải qua nhiều thăng trầm của lịch sử, hiện nay chiếc tráp này đã ko còn nữa. Riêng gia đình đồng chí Nguyễn Thế Lâm vẫn giữ được chiếc tráp mà đồng chí Trần Hữu Quán tặng lại cho mình trong nhà đày Buôn Ma Thuột.

Cuối năm 2024, chiếc tráp đã được gia đình trân trọng trao tặng cho Bảo tàng Xô viết Nghệ Tĩnh (nay là Bảo tàng Nghệ An – Xô viết Nghệ Tĩnh), để bảo quản và phát huy giá trị.

Sống mãi một tấm gương

Trải qua nhiều cương vị: từ Ủy viên Ủy ban khởi nghĩa huyện Thanh Chương, cán bộ tài chính Trung Bộ, giám thị các trại giam, đến Phó Ty Công an Nghệ An, đồng chí Trần Hữu Quán luôn thể hiện bản lĩnh kiên định, tinh thần trách nhiệm, sự tận tụy với công việc. Dù trong kháng chiến gian khổ hay thời kỳ xây dựng hòa bình, đồng chí vẫn giữ phẩm chất của một người cộng sản mẫu mực: giản dị, liêm khiết, chí tình với đồng chí, tận hiếu với nhân dân.

Đồng chí Trần Hữu Quán qua đời năm 1989, hưởng thọ 80 tuổi, để lại 59 năm tuổi Đảng và 48 năm hoạt động cách mạng không ngừng nghỉ. Thế hệ con, cháu của đồng chí hôm nay vẫn tiếp nối truyền thống, thành đạt trong nhiều lĩnh vực, luôn hướng về quê hương và có nhiều đóng góp cho xã hội.

Gia đình đồng chí Trần Hữu Quán trao tặng chiếc Tráp gỗ cho Bảo tàng Nghệ An - Xô viết Nghệ tĩnh .

Chiếc tráp gỗ của đồng chí Trần Hữu Quán hiện đang được lưu giữ trang trọng tại Bảo tàng Nghệ An - Xô viết Nghệ Tĩnh. Đây không chỉ là một hiện vật trưng bày, mà còn là biểu tượng của khí tiết, tình đồng chí và tình yêu vẹn tròn của người chiến sĩ cộng sản đã trải qua những năm tháng tù đày khắc nghiệt. Đó là món quà tinh thần vô giá để các thế hệ hôm nay và mai sau thêm một lần khắc ghi: những chiến thắng vĩ đại của dân tộc đều được đánh đổi bằng máu, nước mắt, và cả những câu chuyện đời thường đầy cảm động của những người cộng sản kiên trung.