6732961

Nguyễn Kiệm sinh năm 1916, tại xóm Hóp, làng Công Trung, tổng Quan Hóa, huyện Đông Thành (nay là xã Văn Thành, huyện Yên Thành, tỉnh Nghệ An). Thân sinh là ông Nguyễn Tình, một nhà nho làm nghề bốc thuốc chữa bệnh. Ông không chỉ là thầy thuốc giỏi mà còn nổi tiếng về tấm lòng yêu thương người nghèo.

Thân mẫu là bà Phan Thị Quảng, quê ở làng Bích Trận (Diễn Thái, Diễn Châu).

Sinh ra và lớn lên trong một gia đình nhà Nho nên ngay từ nhỏ Nguyễn Kiệm đã được cụ thân sinh mời thầy Hàn Thái (cử nhân Thái Văn Tố) về dạy học tại nhà. Từ đó Nguyễn Kiệm đã sớm có ý thức học để làm những việc có lợi cho dân, cho nước. Sau một thời gian học chữ Hán, Nguyễn Kiệm chuyển qua học chữ Quốc ngữ ở trường Tiểu học Pháp – Việt Yên Thành. Đậu bằng Primaire, anh tiếp tục vào học trung học tại trường Quốc học Vinh. Trong thời gian theo học tại đây, được người anh rể là Phan Đăng Hoán, một đảng viên Tân Việt ở tiểu tổ Tràng Thành hướng dẫn, Nguyễn Kiệm đã bắt đầu tham gia vào những cuộc đấu tranh đòi ân xá cho cụ Phan Bội Châu.

Năm 1930, cao trào cách mạng bùng nổ. Trường Quốc học Vinh đóng cửa, Nguyễn Kiệm về quê giúp cha và anh mở hiệu thuốc bắc Nam Đồng Ích tại chợ Dinh. Bấy giờ, phong trào đấu tranh của công nhân Vinh – Bến Thủy, nông dân Thanh Chương, Nam Đàn, Nghi Lộc lan ra cả vùng nông thôn Yên Thành. Tháng 11/1930, nông dân Yên Thành biểu tình kéo về huyện đường đòi hoãn sưu giảm thuế nhưng bị thực dân Pháp và bọn phong kiến Nam Triều đàn áp đẫm máu. Trong những ngày khó khăn đó, hiệu thuốc Nam Đồng Ích trở thành nơi liên lạc của một số chiến sỹ Xô Viết đi về bám cơ sở.

Năm 1936, cơ sở Đảng ở Yên Thành được khôi phục, các đồng chí Ngô Xuân Hàm, Phan Đức Vinh và một số đồng chí trong Huyện ủy Yên Thành vẫn thường lui tới hiệu thuốc Nam Đồng Ích. Nguyễn Kiệm cùng Phan Đăng Hoán và một số người bạn vào Vinh mở trường tư thục Hoan Châu học hiệu, vừa tổ chức dạy học, vừa có điều kiện tham gia các hoạt động đấu tranh công khai do Mặt trận dân chủ lãnh đạo. Thông qua các sách báo công khai và lời kể của những người thân quen, Nguyễn Kiệm rất khâm phục tài năng và đức độ của Phan Đăng Lưu. Nhân lúc Phan Đăng Lưu về Nghệ An vận động cho cuộc đấu tranh ở Viện dân biểu Trung Kỳ, Nguyễn Kiệm đã gặp gỡ và nói rõ chí hướng của mình. Đây là bước đánh dấu sự chuyển hướng trong cuộc đời hoạt động cách mạng của đồng chí Nguyễn Kiệm.

Cuối năm 1939, trong một đêm đông, Nguyễn Kiệm lên đường tham gia hoạt động cách mạng.

Năm 1942, Nguyễn Kiệm về quê xin đưa vợ con vào Sài Gòn làm ăn nhưng thực tình để tạo vỏ bọc hợp pháp, hoạt động công khai trong thời gian phong trào đấu tranh của quần chúng Sài Gòn – Gia Định đang gặp nhiều khó khăn. Sau cuộc khởi nghĩa Nam Kỳ, đồng chí Phan Đăng Lưu và nhiều đồng chí của Xứ ủy Nam Kỳ sa vào tay giặc. Nén đau thương, Nguyễn Kiệm lao vào hoạt động. Thời gian đầu vào Sài Gòn, anh đóng vai một ký giả, về sau theo sự phân công của tổ chức, anh trở thành một nhà thầu khoán có hạng. Được sự giúp đỡ của các cơ sở cách mạng trong hàng ngũ tư sản yêu nước, Nguyễn Kiệm có đủ vốn liếng và người giúp việc để nhận những công trình xây dựng lớn, từ đó mở rộng địa bàn hoạt động, xây dựng cơ sở trong giai cấp công nhân và tầng lớp trí thức đô thị.

Cách mạng tháng tám bùng nổ, Nguyễn Kiệm tham gia khởi nghĩa giành chính quyền ở vùng trung tâm thành phố. Nhưng trước sự đàn áp của thực dân Pháp đối với chính quyền non trẻ mới gây dựng, Sài Gòn – Gia Định cùng nhân dân Nam Bộ lại vùng lên chống Pháp. Nguyễn Kiệm vẫn giữ vỏ bọc là nhà thầu khoán nhưng được giao nhiệm vụ phụ trách công tác công đoàn, bề ngoài là xây dựng các nghiệp đoàn của công nhân, tiểu thương nhưng bên trong là xây dựng cơ sở cách mạng trong công nhân, công chức và các thành phần khác.

Năm 1948, Nguyễn Kiệm tham gia Đặc khu ủy Sài Gòn – Gia Định. Năm 1949, ông được bầu vào Ban Thường vụ, trực tiếp làm Phó Bí thư, phụ trách cơ sở nội thành. Trên phương diện công khai ông đã cùng các đồng chí trong đặc khu Sài Gòn – Gia Định vừa trực tiếp lãnh đạo phong trào đấu tranh công khai, bán công khai, vừa chăm lo xây dựng cơ sở nội tuyến trong các xưởng thợ, trường học, khu phố trong sự lùng sục gắt gao của mạng lưới mật thám, chỉ điểm.

Với tài năng nhiều mặt, Nguyễn Kiệm đã cùng với các đồng chí trong Đặc khu ủy xây dựng cơ sở đảng, cơ sở vũ trang ngay trong lòng thành phố và tổ chức nhiều cuộc đấu tranh ngay trên diễn đàn báo chí, biểu tình, đình công diễn ra liên tục, tiêu biểu nhất là cuộc biểu dương lực lượng của hàng vạn quần chúng Sài Gòn – Gia Định biểu tình chống Mỹ ngày 19/3/1950.

Cuối năm 1950, Nguyễn Kiệm được Thường vụ Đặc khu ủy Sài Gòn – Gia Định đề cử là một trong những đồng chí đi dự Đại hội và được phân công chuẩn bị báo cáo của Đặc khu tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ II tại Việt Bắc. Nhưng trong thời gian chuần bị tham dự Đại hội, đồng chí Nguyễn Kiệm đã sa vào tay giặc trong một buổi chiều trên đường từ thành phố ra khu căn cứ Củ Chi.

Sau khi bắt được Phó Bí thư Đặc khu ủy Sài Gòn – Gia Định, thực dân Pháp đã giam ông vào bót Hoàng Hùng và dùng đủ mọi cực hình tra tấn để hành hạ ông. Bị đánh dồn dập từ đầu hôm đến sáng, Nguyễn Kiệm đã hy sinh ngay trên bàn tra tấn của giặc vào ngày 30/5/1951. Sự hy sinh của đồng chí giữa lúc mới 36 tuổi đời, khi tài năng đang độ phát triển là một tổn thất lớn đối với phong trào. Các đồng chí Mười Cúc (Nguyễn Văn Linh), Phạm Thiều và những người cùng công tác với ông đánh giá rất cao vai trò và những đóng góp to lớn của ông đối với phong trào cách mạng của thành phố.

Năm 1975, sau chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử, thành phố Sài Gòn – Gia Định được giải phóng, Đảng bộ và nhân dân thành phố Hồ Chí Minh đã lấy tên Nguyễn Kiệm đặt tên cho một con đường lớn để tỏ lòng biết ơn một trong những cán bộ lãnh đạo của thành phố đã có những đóng góp xuất sắc vào việc xây dựng cơ sở, xây dựng phong trào trong những giai đoạn sôi nổi nhưng cũng đầy gian khó thử thách và nêu tấm gương hy sinh bất khuất trong ngục tù của đế quốc.

Với những công lao không nhỏ đối với cách mạng, đồng chí Nguyễn Kiệm đã vinh dự được Đảng và Nhà nước truy tặng Huân chương Hồ Chí Minh và nhiều huân chương cao quý khác.