Đồng chí Đặng Đình Chấn người đảng viên kiên cường của Chi bộ xã Cát Ngạn

Tác giả: Nguyễn Thị Hương Sen
Ngày 2025-01-09 15:20:08

Đồng chí Đặng Đình Chấn sinh năm 1903, tại làng Bài Thiên, xã Cát Ngạn (nay là xã Cát Văn), huyện Thanh Chương, tỉnh Nghệ An. Thân phụ là cụ Đặng Đình Giãn một nhà nho yêu nước nổi tiếng trong vùng. Cụ sinh được 4 người con: 1 trai, ba gái. Đồng chí Đặng Đình Chấn là con trai duy nhất trong gia đình.

Được sinh ra, nuôi dưỡng và lớn lên trên quê hương Cát Ngạn có bề dày lịch sử, văn hóa, được tiếp thu những nét đẹp truyền thống của một gia đình nhà nho yêu nước nên đồng chí Đặng Đình Chấn đã sớm mang trong mình những tư tưởng yêu nước tiến bộ. Là người nổi tiếng thông minh nhanh nhẹn, lại làm nghề dạy học, nên đồng chí Đặng Đình Chấn có nhiều cơ hội để kết giao với rất nhiều người bạn có tư tưởng yêu nước, nổi bật nhất là đồng chí Trần Hữu Doánh, một người con ưu tú của xã Cát Ngạn.  

Ngày 14/7/1925, Hội Phục Việt (tiền thân của Đảng Tân Việt) được thành lập tại núi Con Mèo ở Vinh - Bến Thủy để truyền bá tư tưởng yêu nước chống thực dân Pháp và phong kiến. Chịu ảnh hưởng của trào lưu này, Tiểu tổ Phục Việt Cát Ngạn ra đời và phát triển nhanh chóng. Ở Cát Ngạn lúc bấy giờ có 4 đồng chí tham gia Tiểu tổ Hội Phục Việt là: Trần Hữu Doánh, Đặng Đình Chấn, Trần Hữu Quán, Nguyễn Viết Ưng.

Sau khi Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời, cuối tháng 3/1930, tại địa điểm bí mật ở Eo Tréo (vùng Veo), đồng chí Nguyễn Thế Lâm đã thành lập nên Chi bộ Cát Ngạn gồm có 3 đồng chí: Đặng Đình Chấn, Trần Hữu Quán, Nguyễn Viết Ân. Đồng chí Đặng Đình Chấn được cử làm Bí thư, đồng chí Trần Hữu Quán làm Phó Bí thư chi bộ.

Trên cương bị là Bí thư Chi bộ, cùng với việc tích cực phát triển đảng viên mới, đồng chí Đặng Đình Chấn đã quyết liệt trong việc chỉ đạo, bí mật tuyên truyền mục đích của Đảng là lãnh đạo quần chúng Nhân dân chống lại sự áp bức bóc lột của thực dân, phong kiến.

Ngày 1/5/1930 nhân kỷ niệm ngày Quốc tế Lao động, huyện Thanh chương tổ chức cuộc tuần hành của trên 100 học sinh trường Tiểu học Pháp - Việt; hơn 3000 nông dân các làng Hạnh Lâm, La Mạc , Nhuận Trạch… kéo đến biểu tình đốt phá đồn điền Ký Viễn. Hưởng ứng phong trào của các huyện đồng chí Đặng Đình Chấn đã lãnh đạo Nhân dân treo cờ, rải truyền đơn ủng hộ các cuộc biểu tình trong huyện.

Ngày 9/6/1930, Chi bộ Cát Ngạn dưới sự chỉ đạo trực tiếp của đồng chí Đặng Đình Chấn đã kêu gọi, lãnh đạo hàng nghìn nông dân các làng Đạo Ngạn, Bài Thiên, Thổ Sơn mít tinh đấu tranh đòi chia lại ruộng đất công. Ngày 20/8/1930, đồng chí Đặng Đình Chấn tiếp tục lãnh đạo chi bộ cùng Nhân dân tổ chức đấu tranh đòi trả lại tiền công quỹ, tiền thương gia học phí và khất sưu, hoãn thuế vì nắng hạn mất mùa đời sống người dân rất khó khăn.

Các cuộc đấu tranh biểu tình chia lại ruộng đất, đòi lại tiền công quỹ, hoãn thuế vì nắng hạn mất mùa đã diễn ra rất sôi nổi. Đồng chí Đặng Đình Chấn – người Bí thư chi bộ gương mẫu, dũng cảm, luôn là chỗ dựa tinh thần của Nhân dân trong các cuộc đấu tranh. Khi phong trào đấu tranh của công nhân, nông dân Nghệ Tĩnh và trong huyện lên cao, Huyện ủy Thanh Chương quyết định tổ chức cuộc tổng biểu tình toàn huyện vào ngày 1/9/1930.

Sáng ngày 1/9/1930, dưới sự lãnh đạo của Huyện ủy mà tiêu biểu là các đồng chí Trần Hữu Doánh ở Cát Ngạn, Nguyễn Như Kỷ ở Thanh Văn, hơn 2 vạn nông dân trong 5 tổng đã vượt sông Lam sang vây phá huyện đường.

Truyền đơn được rải khắp các ngả đường, cờ đỏ búa liềm được cắm trên các đình làng, cây cối… cả xã náo động tiếng trống, tiếng chiêng, tiếng mõ. Dưới sự chỉ đạo của đồng chí Trần Hữu Doánh, đồng chí Đặng Đình Chấn cùng chi bộ tổng Cát Ngạn hừng hực khí thế vượt qua sông Giăng, sông Trai, nhập vào đoàn của tổng Võ Liệt kéo xuống huyện lỵ. Quần chúng Nhân dân với khí thế căm thù sục sôi đã bao vây đốt phá huyện đường khiến Tri huyện hoảng sợ, chạy trốn. Trước sự tấn công dồn dập của quần chúng cách mạng, bộ máy chính quyền thực dân Pháp và tay sai ở Thanh Chương hoàn toàn tê liệt và tan rã. Cuộc biểu tình ngày 1/9/1930 đã giành thắng lợi, lập nên chính quyền Xô viết đầu tiên ở Nghệ Tĩnh. Đóng góp vào thắng lợi đó có sự tham gia hăng hái của người Bí thư Chi bộ Đặng Đình Chấn và Nhân dân tổng Cát Ngạn. Sau khi chính quyền Xô viết ra đời, các tổ chức Nông hội đỏ, Phụ nữ giải phóng, Thanh niên Cộng sản Đoàn phát triển nhanh chóng.

Trước sự phát triển mạnh mẽ của phong trào cách mạng, tháng 10/1930 thực dân Pháp và Nam triều phong kiến bổ sung thêm nhiều lính lê dương và lính khố xanh, lập thêm nhiều đồn bốt ở các vùng. Cát Ngạn được Pháp và tay sai nhận định là nơi nhiều cộng sản và dân “cứng đầu”. Để thể hiện sự “răn đe” ngay từ đầu, chúng thường xuyên lùng sục cán bộ và các cơ sở nghi ngờ che giấu cán bộ.

Phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh tiếp tục bị cô lập và gặp khó khăn, nhiều tổ chức bị tan rã cán bộ nhiều cán bộ bị chỉ điểm, đảng viên bị bắt bớ, cầm tù và giết hại. Cùng lúc này Xứ ủy Trung Kỳ có chủ trương “Thanh Đảng”. Với chủ trương đó, Huyện ủy đã tổ chức rà soát lại thành phần giai cấp trong Huyện ủy và các chi bộ cơ sở, đồng thời chuyển một số Huyện ủy viên sang công tác khác. Ban Chấp hành Đảng bộ huyện được kiện toàn gồm 5 đồng chí: Đồng chí Đặng Đình Chấn - Bí thư chi bộ xã Cát Ngạn được bầu là Huyện ủy viên.

Do bọn đế quốc, phong kiến khủng bố khốc liệt, tháng 12/1931,đồng chí Đặng Đình Chấn cùng Chi bộ Cát Ngạn quyết định tạm thời rút vào hậu cứ vùng Khe Xuôi, Động Vông, Xuân Tràng để bảo toàn lực lượng.  

 Do bị chỉ điểm, đồng chí bị bọn địch bắt tại Khe Xuôi, giải về nhà lao huyện. Biết Đặng Đình Chấn là Huyện ủy viên, có tầm ảnh hưởng lớn tới cán bộ, đảng viên và nhân dân, kẻ địch đã dùng mọi chiêu trò dụ dỗ, dọa nạt nhưng đồng chí chỉ mỉm cười khinh bỉ. Chúng dùng đủ mọi cực hình tra tấn tưởng như chết đi sống lại nhưng vẫn không khai thác được gì từ đồng chí Đặng Đình Chấn. Mấy ngày sau, người nhà đưa cơm xuống thăm thì bọn lính cho biết đã giải đồng chí về Nhà lao Vinh nhưng thực chất ngày 27/11 âm lịch năm Tân Mùi 1931, chúng đã hèn hạ thủ tiêu người cộng sản trẻ tuổi, người Bí thư Chi bộ Cát Ngạn đầu tiên khi mới 28 tuổi. Lúc này, đứa con độc nhất của đồng chí Đặng Đình Chấn là Đặng Thanh Trì chưa đầy 3 tháng tuổi, được tổ chức bố trí cả hai mẹ con trốn vào rừng, tránh cuộc truy sát “diệt cỏ tận gốc” của kẻ thù.

Tiếp nối truyền thống của gia đình, người con trai duy nhất của đồng chí Đặng Đình Chấn là Đặng Thanh Trì sau này là Trung tá, Chính ủy Trung đoàn trong kháng chiến chống Mỹ. Cháu nội của đồng chí Đặng Đình Chấn là Đặng Đình Hồng (con trai của đồng chí Đặng Thanh Trì) cũng là sỹ quan công binh, thuộc quân khu 9 là liệt sỹ hy sinh ở chiến trường Campuchia năm 1988.

Ghi nhận những đóng góp và hy sinh cao cả của đồng chí Đặng Đình Chấn trong phong trào Xô Viết Nghệ Tĩnh, Đảng và Nhà nước đã công nhận đồng chí là cán bộ lão thành cách mạng, liệt sĩ hy sinh thời kỳ 1930 - 1945. Tên, tuổi của đồng chí cũng được khắc ghi trên bia Nhà tưởng niệm liệt sĩ Xô viết Nghệ Tĩnh, Bảo tàng Xô Viết Nghệ Tĩnh.

Cuộc đời và sự nghiệp của đồng chí Đặng Đình Chấn tuy ngắn ngủi nhưng là tấm gương sáng ngời về tinh thần quả cảm, kiên cường, trọn đời hy sinh cho sự nghiệp cách mạng của dân tộc, đồng chí luôn là niềm tự hào của con cháu và thế hệ trẻ học tập và noi theo./.

Nguyễn Thị Hương Sen           

   Phòng TBTTGD - Bảo tàng XVNT

Tài liệu tham khảo:

1.                      Lịch sử Đảng bộ huyện Thanh Chương (1930-1945)

2.                      Lịch sử Đảng bộ xã Cát Ngạn (1930-2015)

3.                      Tài liệu do gia đình đồng chí Đặng Đình Chấn cung cấp.

Video