7489436

Xã Tam Đồng nằm ở phía Tây huyện Thanh Chương cũ, được hình thành trên cơ sở sáp nhập 3 xã Thanh Liên, Thanh Mỹ, Thanh Tiên, là mảnh đất có bề dày truyền thống văn hóa, yêu nước và cách mạng.

Đồng chí Nguyễn Doãn Thường (1904-1985) có tên khai sinh là Nguyễn Doãn Cầu, Nguyễn Cầu, quê ở thôn Đức Nhuận, tổng Cát Ngạn (nay xã Tam Đồng), tỉnh Nghệ An. Tháng 4/1930, chi bộ Cao Điền được thành lập, nhận nhiệm vụ phụ trách phong trào ở hai thôn Cao Điền và Đức Nhuận. Đồng chí Nguyễn Doãn Thường và một số thanh niên yêu nước tiến bộ bắt đầu tham gia công tác canh gác, bảo vệ cho các cuộc họp bí mật của các đồng chí đảng viên trong thời gian này.

Cuối tháng 7/1930, chi bộ Cao Điền phát triển được 8 đảng viên. Để có điều kiện tổ chức và vận động các phong trào đấu tranh của quần chúng, Huyện uỷ cho tách thành hai chi bộ. Chi bộ Đức Nhuận ra đời do đồng chí Nguyễn Trọng Đuồng làm Bí thư. Lúc này, đồng chí Nguyễn Doãn Thường được kết nạp vào chi bộ Đức Nhuận và trở thành một trong những đảng viên nòng cốt góp phần tích cực vào công tác xây dựng lực lượng quần chúng cách mạng ở Thanh Chương nói chung và tổng Cát Ngạn nói riêng.

Cuối tháng 8/1930, Huyện ủy Thanh Chương tiếp tục họp bàn phân tích âm mưu của địch và quyết định tổ chức cuộc biểu tình trên quy mô toàn huyện vào ngày 1/9/1930. Ngay sau hội nghị, thực hiện nghị quyết của Huyện ủy Thanh Chương, Chi bộ Đức Nhuận đã có cuộc họp phân công nhiệm vụ cụ thể cho từng đồng chí.

Ông Nguyễn Doãn Sơn, con trai của đồng chí Nguyễn Doãn Thường hiện thường trú tại xóm 3, xã Hạnh Lâm, tỉnh Nghệ An cẩn thận mở chiếc hộp gỗ, bên trong là tay nải bằng vải gói 4 chén rượu đã có màu thời gian. Vừa bày bốn chén rượu sứ trắng có đường kính miệng 5 cm, đường kính đáy 2 cm và cao 3 cm ra bàn, ông Sơn vừa nói: Nằm ở vị trí kín đáo, nhà thờ của gia đình tôi đã được lựa chọn là địa điểm hội họp của chi bộ và các đồng chí cán bộ thượng cấp như các đồng chí Nguyễn Thế Lâm, Hồ Sỹ Dao… Cha tôi thường kể, trong cuộc họp bí mật, cha và các đồng chí đảng viên đã sử dụng nhiều hình thức ngụy trang khéo léo để che mắt mật thám địa phương. Thường thì các cụ sẽ cải  cuộc họp bàn thành lễ cúng giỗ tại nhà thờ. Sau đó, các cụ trải chiếu, bỏ cỗ bài ra giữa, ngồi vòng tròn giả vờ như đang chơi bài. Cha tôi còn cẩn thận bày biện thêm chiếc nậm và mấy chén rượu để ngụy trang. Nhờ đó, các buổi họp để bàn bạc kế sách hoạt động của chi bộ luôn diễn ra thuận lợi.

Đêm 31/8/1930, đồng chí Nguyễn Doãn Thường và chi bộ Đức Nhuận đã lãnh đạo nhân dân tập trung nghe chi bộ diễn thuyết về tội ác của thực dân Pháp cùng chính quyền tay sai, đoàn biểu tình liền hô vang khẩu hiệu đấu tranh. Sáng ngày 1/9/1930, đoàn biểu tình thôn Đức Nhuận bắt dầu di chuyển nhập vào đoàn của tổng Cát Ngạn. Khí thế đấu tranh ngùn ngụt của nhân dân Thanh Chương đã khiến chính quyền địch ở huyện và tổng xã tan rã nhanh chóng. Tri huyện Phan Sỹ Bàng đã phải bỏ triện lại và chạy trốn. Sự nhiệt huyết, nhanh trí và dũng cảm của nhân dân Đức Nhuận nói chung và của đồng chí Nguyễn Doãn Thường nói riêng đã góp phần mình vào thắng lợi cuộc đấu tranh ngày 1/9/1930 của nhân dân toàn huyện.

Trước sự phát triển mạnh mẽ của phong trào đấu tranh của nhân dân Nghệ Tĩnh, thực dân Pháp và chính quyền phong kiến Nam triều tỉnh Nghệ An đã thi hành hàng loạt chính sách khủng bố hòng dập tắt phong trào. Do bị chỉ điểm, ngày 3/2/1931, đồng chí Nguyễn Doãn Thường đã bị địch bắt giam tại đồn Đạo Ngạn, tiếp tục bị áp giải qua đồn Đô Lương. Sau 3 tháng giam giữ và tra tấn tại đồn Đô Lương, đồng chí tiếp tục bị đưa xuống giam tại buồng Nhị Tây của Nhà lao Vinh. Ngày 7/8/1931, đồng chí bị dẫn giải về giam tại đồn Thanh Quả, huyện Thanh Chương. Dù ở đâu, đồng chí vẫn luôn nêu cao khí tiết của người cộng sản.

Đầu năm 1932, đồng chí Nguyễn Doãn Thường được trả tự do, cho về quê quản thúc. Năm 1937-1938, đồng chí là thành viên của Tổng bộ Cát Ngạn trong mặt trận nhân dân, là người tích cực thúc đẩy hoạt động tuyên truyền trong huyện Thanh Chương.

Sau cách mạng tháng 8/1945, đồng chí Nguyễn Doãn Thường tích cực tham gia công tác tại quê nhà: Trưởng Ban Giao thông của huyện (1945); Trưởng đoàn Giáo viên bình dân học vụ xã Minh Sơn (1926-1948); Quản lý Hợp tác xã Nông nghiệp Hạnh Lâm (1960-1963).

Đã hơn 95 năm trôi qua nhưng bốn chén rượu cũ vẫn được ông Nguyễn Doãn Sơn trân trọng, lưu giữ cẩn thận như một minh chứng về sự mưu trí, gan dạ, kiên cường của người cha Nguyễn Doãn Thường trong những ngày đầu đấu tranh dưới sự lãnh đạo của Đảng năm 1930-1931. Tháng 11/2023, ông Nguyễn Doãn Sơn và gia đình đã bàn giao các hiện vật cho Bảo tàng Nghệ An - Xô Viết Nghệ Tĩnh để bảo quản, lưu giữ và phát huy tốt hơn nữa giá trị lịch sử của hiện vật.