7274706

Đồng chí Phan Đại (19051-1993), quê ở thôn Phan Xá, xã Ba Xã, huyện Can Lộc (nay là xóm Phù Ích, xã Ích Hậu, huyện Lộc Hà), tỉnh Hà Tĩnh.

Ích Hậu là vùng đất nhỏ nhưng có bề dày lịch sử - văn hóa, là quê hương của nhiều nhà hoạt động cách mạng và danh nhân văn hóa nổi tiếng, như: Nguyễn Hằng Chi - người lãnh đạo xuất sắc nhất trong phong trào chống thuế năm Mậu Thân (1908) ở Hà Tĩnh; Nguyễn Đổng Chi - một trong những nhà văn hóa dân gian hàng đầu của đất nước thế kỷ XX,… Xuất phát từ truyền thống tốt đẹp của quê hương, đồng chí Phan Đại và những người con Ích Hậu sớm được gieo mầm cách mạng và có nhiều đóng góp cho công cuộc xây dựng và bảo vệ tổ quốc.

Năm 1927, tiểu tổ Tân Việt Ba Xã được thành lập. Thông qua hoạt động tuyên truyền của tiểu tổ, đồng chí Phan Đại và những thanh niên yêu nước Ba Xã đã nhanh chóng tiếp thu các tư tưởng yêu nước tiến bộ. Tháng 1/1930, trên cơ sở những thành viên cốt cán của Tiểu tổ Tân Việt Ba Xã, Chi bộ Hồng Kinh (Cải Lương)2 được thành lập.

Tháng 5/1930, chi bộ kết nạp thêm đồng chí Phan Đại, Trần Bồng, Trần Ngung và đổi tên thành Chi bộ Ba Xã, chính thức đảm nhận nhiệm vụ lãnh đạo phong trào cách mạng của địa phương. Sau khi thành lập, đồng chí Phan Đại và các đảng viên Chi bộ Ba Xã đã tích cực tiến hành công tác tuyên truyền, giác ngộ cho quần chúng Nhân dân. Chỉ sau một thời gian ngắn, phong trào quần chúng của Ba Xã đã nhanh chóng có chuyển biến về chất và lượng, theo kịp phong trào cách mạng trong toàn huyện.

Cuối tháng 7/1930, Huyện ủy lâm thời Can Lộc mở hội nghị bàn kế hoạch tổ chức kỷ niệm ngày Quốc tế chống chiến tranh đế quốc (1/8). Huyện ủy chủ trương tổ chức quần chúng biểu tình kéo tới huyện đường đưa yêu sách, đòi miễn giảm sưu thuế và chia lại công điền. Ngay sau khi nhận chỉ thị từ cấp trên, Chi bộ Ba Xã đã tiến hành họp bàn và phân công nhiệm vụ cho từng đồng chí trong chi bộ. Đồng chí Phan Đại là người nhận nhiệm vụ phụ trách công tác in ấn truyền đơn, kịp thời phục vụ cho cuộc đấu tranh.

Sáng ngày 1/8/1930, Chi bộ Ba Xã và đồng chí Phan Đại đã phất cao lá cờ búa liềm, tổ chức, lãnh đạo quần chúng Nhân dân của xã tham gia đoàn biểu tình. Quần chúng hàng ngũ chỉnh tề, tay rải truyền đơn và cùng hô vang các khẩu hiệu đấu tranh.

Đoàn đi đến đâu, người người gia nhập đoàn đông đến đó. Trước khí thế đấu tranh hừng hực của quần chúng Nhân dân Can Lộc, Tri huyện Trần Mạnh Đàn đã phải cúi đầu chấp nhận yêu sách của quần chúng. Cuộc biểu tình thắng lợi. Đây là lần đầu tiên lá cờ đỏ búa liềm xuất hiện, tung bay trên đất Ba Xã và đã củng cố thêm niềm tin của Nhân dân đối với tổ chức Đảng.

Tiếp đó, ngày 7/9/1930, cùng với chi bộ, đồng chí Phan Đại đã lãnh đạo Nhân dân tham gia cuộc biểu tình kéo lên huyện lỵ do Huyện ủy tổ chức. Truyền đơn tiếp tục tung bay, đoàn vừa đi vừa hô vang yêu cầu Tri huyện Trần Mạnh Đàn trả lời Bản yêu sách ngày 1/8/1930. Đoàn biểu tình sau đó đã xông vào phá nhà lao, đốt hồ sơ, sổ sách. Trước khí thế đấu tranh của quần chúng, Tri huyện Trần Mạnh Đàn xin tiếp viện của quan tỉnh. Khi hay tin có 3 xe chở lính khố xanh do giám binh Hà Tĩnh chỉ huy kéo vào đàn áp thì đoàn biểu tình đã ồ ạt kéo ra quốc lộ, vây chặt và hô vang các khẩu hiệu đòi yêu sách của mình. Kẻ địch đã dùng các thủ đoạn đàn áp khiến hai đồng chí hi sinh tại Truông Gió và nhiều đồng chí khác bị bắt.

Tháng 9/1930, để tăng cường sự lãnh đạo của đảng đến tận các thôn xóm, Chi bộ Ba Xã đã quyết định thành lập ra 5 chi bộ thôn. Chi bộ Phan Lợi Xá được thành lập gồm 5 người và đồng chí Phan Đại được tín nhiệm bầu giữ chức vụ Bí thư. Dưới sự lãnh đạo, tuyên truyền của đồng chí Phan Đại và các đồng chí đảng viên, các tổ chức đoàn thể lần lượt ra đời và thu hút đông đảo Nhân dân tham gia.

Trước sức mạnh đấu tranh của Nhân dân, chính quyền tay sai ở Ba Xã hoàn toàn tê liệt, không một tên tay sai nào dám ra mặt chống đối. Từ tháng 9/1930, các “Thôn bộ nông”, “Xã bộ nông” ở Ba Xã lần lượt ra đời, đảm nhiệm chức năng chính quyền cách mạng.

Tuy nhiên, bắt đầu từ tháng 6/1931, kẻ địch tập trung lực lượng đàn áp và khủng bố phong trào cách mạng. Ba Xã là xã trọng điểm trong đợt khủng bố của chính quyền thực dân phong kiến ở Hà Tĩnh. Trước sự đàn áp khủng bố tàn khốc, hầu hết các cơ sở Đảng, tổ chức quần chúng Ba Xã đều bị phá vỡ, các Xô viết bị tan rã. Đồng chí Phan Đại và chi bộ đều thống nhất rút lui vào hoạt động bí mật, chờ thời cơ cách mạng.

Cuối năm 1931, trong lúc cố gắng liên lạc với cấp trên để khôi phục tổ chức, đồng chí Phan Đại bị địch vây bắt. Không khuất phục được ý chí của đồng chí Phan Đại, ngày 25/1/1932, Tòa án Nam triều tỉnh Hà Tĩnh đã kết án đồng chí 3 năm tù giam, 3 năm quản thúc vì hoạt động cộng sản và tham gia ám sát chính trị theo Bản án số 18.

Đến ngày 19/12/1932, xét thấy đồng chí Phan Đại là thành phần cốt cán trong phong trào cách mạng địa phương, kẻ địch đã xử lại và kết án đồng chí mức án tù khổ sai chung thân, đày đi Lao Bảo theo Bản án số 188. Đến năm 1936, đồng chí Phan Đại được giảm án xuống còn 20 năm tù khổ sai.

Mặc dù trong lao tù đế quốc phải đối mặt với nhiều thủ đoạn tra tấn, đày ải, nhưng đồng chí Phan Đại luôn nêu cao khí phách của người cộng sản, đã cùng với các tù chính trị đoàn kết đứng lên, biến nhà tù thành trường học cách mạng, một mặt trận đấu tranh mới.

Đầu năm 1945, lợi dụng sự kiện “Nhật đảo chính Pháp”, đồng chí Phan Đại đã vượt ngục, trở về quê hương, hoạt động cách mạng. Đồng chí đã cùng với Mặt trận Việt Minh Ba Xã tập hợp lực lượng, tổ chức biểu tình, giành chính quyền về tay cách mạng. Ngay sau đó, Ủy ban Nhân dân lâm thời ở các thôn nhanh chóng được thành lập. Đồng chí Phan Đại được tín nhiệm bầu giữ chức Chủ tịch Ủy ban Nhân dân thôn Phù Ích.

Năm 1946, xã Ngột Sơn (tên gọi mới của xã Ba Xã) tiến hành bầu cử Hội đồng Nhân dân xã khóa I, đồng chí Phan Đại được bầu phụ trách công tác Mặt trận của xã (1946-1961). Tiếp đó, đồng chí Phan Đại công tác tại Kho bạc huyện Can Lộc.

Sớm tham gia cách mạng, đồng chí Phan Đại - Bí thư Chi bộ Phan Lợi Xá là một chiến sỹ tiêu biểu, kiên trung trong phong trào Xô viết Nghệ Tĩnh, trở thành tấm gương sáng để các thế hệ học tập và noi theo. Với những cống hiến tích cực cho phong trào cách mạng địa phương, đồng chí Phan Đại đã được Đảng, Nhà nước trao tặng nhiều phần thưởng cao quý: Huy hiệu 60 năm tuổi Đảng, Huân chương Độc lập hạng Ba.

Tài liệu tham khảo:

- Lịch sử Đảng bộ Đảng Cộng sản Việt Nam huyện Can Lộc 1930-2000, NXB Chính trị Quốc gia, 2005;

- Lịch sử Đảng bộ và Nhân dân xã Ích Hậu (1930-2005), NXB Văn hóa – Thông tin, 2008;

- Tài liệu mật thám Pháp về đồng chí Phan Đại;

- Tư liệu do gia đình đồng chí Phan Đại cung cấp.