7274491

Đồng chí Lê Quán Chi (1902-1931) quê ở thôn Hòa Bình, xã Phù Việt (nay là xã Việt Tiến), huyện Thạch Hà, tỉnh Hà Tĩnh. Cha là ông Lê Quán, một người nông dân hiền lành, chất phác. Mẹ là bà Nguyễn Thị Phàng, một người phụ nữ chịu thương, chịu khó, yêu chồng thương con.

Thuở nhỏ, Lê Quán Chi là một cậu bé thông minh, hiếu học, thường được nghe cha kể về những tấm gương yêu nước, về các cuộc khởi nghĩa của cụ Phan Đình Phùng, Hoàng Hoa Thám, về con đường cứu nước của cụ Phan Bội Châu, Phan Châu Trinh… từ đó đã hun đúc trong Lê Quán Chi tinh thần yêu nước và căm thù giặc sâu sắc.

Vào những năm cuối thập kỷ 20 của thế kỷ XX, ở Hà Tĩnh song song tồn tại hai tổ chức cách mạng là Tân Việt và Thanh Niên. Tháng 11/1929, Chi bộ Đông Dương Cộng sản Đảng đầu tiên ở Hà Tĩnh được thành lập do đồng chí Lê Bá Cảnh (quê ở Kỳ Giang, Kỳ Anh) làm Bí thư. Tại xã Phù Việt, đồng chí Nguyễn Trí Tư làm Bí thư chi bộ đầu tiên.

Dưới sự dìu dắt của đồng chí Nguyễn Trí Tư, chàng thanh niên Lê Quán Chi đã trở thành đảng viên của Đông Dương Cộng sản Đảng. Đồng chí Lê Quán Chi cùng những thanh niên ưu tú trong tổ chức đã tuyên truyền, giác ngộ ý thức cách mạng cho quần chúng nhân dân, vận động người dân bãi bỏ các hủ tục mê tín dị đoan, cưới hỏi, ma chay, đấu tranh chống lại cường hào.

Sau khi Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời, tháng 3/1930, Chi bộ Đảng Phù Việt được thành lập do đồng chí Nguyễn Thiếp làm Bí thư. Tháng 5/1930, đồng chí Nguyễn Thiếp chỉ đạo xây dựng các Chi bộ trong huyện Thạch Hà, tỉnh Hà Tĩnh và ra Vinh tiếp thu chủ trương của Xứ ủy Trung Kỳ, chi bộ phân công đồng chí Lê Quang Huy (em trai của đồng chí Lê Quán Chi) điều hành hoạt động của Chi bộ.

Dưới sự chỉ đạo của Chi bộ, người thanh niên Lê Quán Chi hăng hái trong công tác tuyên truyền, giác ngộ quần chúng đến với cách mạng với nhiều hình thức, như: rải truyền đơn, treo cờ búa liềm ở những nơi nhiều người biết đến như: đình làng, các cây cổ thụ, các ngã ba, ngã tư đường, ... đồng thời đẩy mạnh việc tuyên truyền miệng qua thơ ca, hò vè,….

Với tố chất là người thông minh, văn hay chữ tốt, đồng chí Lê Quán Chi được chi bộ tin tưởng giao nhiệm vụ trong tổ ấn loát. Nhà của đồng chí Lê Quán Chi ở vị trí gần núi, khuất nẻo, rất thuận lợi cho các hoạt động bí mật, nên được chi bộ lựa chọn làm địa điểm in ấn. Những truyền đơn, tài liệu sau khi in xong sẽ được đồng chí Lê Quán Chi bí mật gói vào những túi nhỏ rồi cho vào ống hương ngụy trang đặt ở bàn thờ gia tiên.

Ngày 1/5/1930, dưới sự chỉ đạo của chi bộ, hàng ngàn tờ truyền đơn được rải ở xã Phù Việt và một số xã lân cận khác. Đồng chí Lê Quán Chi cùng với hơn 300 quần chúng của Phù Việt đã họp mít tinh ở dăm Chà Lội để nghe diễn thuyết, tố cáo tội ác của thực dân, phong kiến, kêu gọi quần chúng đòi giảm tô, hoãn nợ, tăng tiền công cho người làm thêm rồi tuần hành thị uy, đả đảo bọn hào lý làm tay sai ức hiếp, bóc lột nhân dân. Nhờ vậy, sau cuộc biểu tình ngày 1/5 trở đi, các khoản tô, khoản nợ nhân dân Phù Việt chưa phải nộp cho hào lý.

Tháng 6/1930, các tổ chức đoàn thể: Nông hội, hội Phụ nữ, đoàn Thanh niên, đội Tự vệ…lần lượt ra đời, thu hút đông đảo quần chúng nhân dân tham gia. Lúc bấy giờ, đồng chí Lê Quán Chi là thành viên tích cực của đội Tự vệ. Dưới sự lãnh đạo của chi bộ, nhân dân xã Phù Việt đã hăng hái tham gia vào các cuộc đấu tranh lớn ở địa phương. Khí thế đấu tranh mạnh mẽ của quần chúng nhân dân đã làm cho bọn địa chủ phong kiến hoang mang, lo sợ.

Dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo của Tỉnh ủy, ngày 16/7/1930, tại xứ Đồng Eo, Chi bộ Phù Việt đã phối hợp với một số xã lân cận tập trung gần 1.200 người. Sau khi nghe diễn thuyết tố cáo tội ác của thực dân, phong kiến, quần chúng nhân dân đã kéo nhau tuần hành vào huyện lỵ đấu tranh đòi giảm sưu cao, thuế nặng.

Ngày 20/10/1930, được sự chỉ đạo của chi bộ, đồng chí Lê Quán Chi đã cùng nhân dân Phù Việt và các xã tập trung bao vây đồn Nen (Thạch Tiến) với số lượng hơn 120 người tham dự, sau đó kéo về Phù Việt trừng trị bọn lính tay sai, phá hỏng nhiều đồ đạc. Tháng 11/1930, đồng chí Lê Quán Chi được kết nạp vào Đảng.

Tháng 1/1931, đồng chí Lê Quán Chi cùng nhân dân Phù Việt tập trung biểu tình đấu tranh lấy lúa của địa chủ chia cho dân nghèo. Kết thúc cuộc đấu tranh đã thu được hơn 120 tạ thóc, 300kg gạo và 30 quan tiền. Bên cạnh các cuộc vận động biểu tình đòi quyền lợi về kinh tế, chính trị, phong trào giảng dạy văn hóa, đấu tranh xóa bỏ các hủ tục có tính chất mê tín dị đoan cũng được nhanh chóng đẩy mạnh.

Trước sự phát triển của cách mạng, địch tăng cường vây ráp, nhiều cán bộ, đảng viên của Phù Việt bị bắt. Tháng 8/1931, đồng chí Lê Quán Chi bị địch bắt và giam giữ tại Nhà lao Hà Tĩnh. Trong thời gian giam cầm, kẻ địch đã nhiều lần đánh đập, tra tấn hết sức giã man. Chúng dùng dây điện cột hai chân treo ngược lên, dùng kìm sắt nóng dí vào bàn tay, bàn chân…, bạo hành không được, chúng quay sang dùng thủ đoạn mua chuộc, dụ dỗ, nhưng đồng chí vẫn anh dũng, kiên trung, một lòng theo Đảng không hề khai báo nửa lời. Cuối cùng, đồng chí đã anh dũng hy sinh tại Nhà lao Hà Tĩnh.

Với những đóng góp to lớn của mình trong phong trào đấu tranh giải phóng quê hương, đất nước, đồng chí Lê Quán Chi đã được Đảng, Nhà nước truy tặng Bằng Tổ quốc ghi công (2024).

Mẹ của đồng chí Lê Quán Chi được Nhà nước cấp bằng người có công với cách mạng, các em của đồng chí được Nhà nước trao tặng Huân chương độc lập.

Cuộc đời và sự nghiệp cách mạng của đồng chí Lê Quán Chi, người đảng viên cộng sản lớp đầu của Huyện ủy Thạch Hà đã không ngại hy sinh, gian khó. Tấm gương kiên trung, bất khuất, dũng cảm đấu tranh của đồng chí Lê Quán Chi sẽ sống mãi trong sự nghiệp cách mạng vẻ vang của quê hương Thạch Hà, Hà Tĩnh.

                                                                 ThS. Hồ Thị Hải Liễu

  Phòng STKKBQ - Bảo tàng XVNT

     Tài liệu tham khảo:

- Lịch sử đảng bộ huyện Thạch Hà, NXB Thuận Hóa, 2015

- Lịch sử đảng bộ xã Phù Việt  (1930-2019), NXB Thuận Hóa, 2015

- Lời kể và tài liệu thân nhân gia đình đồng chí Lê Quán Chi cung cấp.