7273728

Đồng chí Đỗ Tram (1902 - 1969) quê ở thôn Hà Trữ, tổng Quảng Xuyên, huyện Phú Vang, tỉnh Thừa Thiên (nay là thôn Hà Trữ Thượng, xã Phú Gia, huyện Phú Vang, tỉnh Thừa Thiên Huế). Cha là Đỗ Quỳnh (1880 – 1943), một nhà nho có tinh thần yêu nước, thương dân. Ông từng lãnh đạo nhân dân địa phương tham gia phong trào đấu tranh chống thuế tại Huế. Mẹ là Nguyễn Thị Vinh, sau sự kiện chống thuế năm 1908, khi chồng thoát ly ra nước ngoài, bà ở nhà tiếp tục sự nghiệp của chồng tại địa phương. Đây chính là nền tảng, là sức mạnh để truyền lửa cho người con trai Đỗ Tram.

 Năm 1925, trong một lần cùng với mẹ lên thăm cụ Phan Bội Châu tại Huế, Đỗ Tram đã có dịp gặp gỡ các đồng chí: Nguyễn Chí Diểu, Lê Viết Lượng,… Cũng trong năm ấy, cụ Phan Bội Châu bị bắt tại Thượng Hải, sau đó đưa về Hà Nội xử án. Được tin ấy, đồng chí Đỗ Tram và hàng chục người dân Hà Trữ - Phú Vang đã ký vào đơn gửi đến Toàn quyền Varenne đòi ân xá nhà yêu nước Phan Bội Châu, rồi cùng học sinh Trường Quốc học Huế và trường tiểu học trên địa bàn kéo đến nhà Phủ Doãn và tòa Khâm sứ đòi chính quyền thực dân phải thả nhà yêu nước Phan Bội Châu. Tháng 3/1926, phong trào đòi để tang cụ Phan Châu Trinh diễn ra trên phạm vi cả nước, đồng chí Đỗ Tram tham dự các lễ truy điệu tổ chức ở nhiều điểm trong thành phố Huế. 

Tháng 7/1928, cơ quan của Tổng bộ Tân Việt Cách mạng Đảng đóng ở Vinh (Nghệ An) chuyển vào Huế. Đồng chí Đỗ Tram được các đảng viên Tân Việt ở Huế giác ngộ cách mạng và tham gia vào Đảng Tân Việt. Được kết nạp vào tổ chức, đồng chí Đỗ Tram đã tích cực hoạt động tuyên truyền, vận động phát triển đảng viên.

Đầu tháng 1/1930, Tỉnh ủy lâm thời Đông Dương Cộng sản Liên đoàn Thừa Thiên được ra đời. Đồng chí Đỗ Tram trở thành đảng viên của Đông Dương Cộng sản Liên đoàn. Thực hiện chủ trương của tổ chức, đồng chí Đỗ Tram tận tụy trong công việc, ngày đêm đi tuyên truyền chủ nghĩa Mác-Lênin, vận động quần chúng nhân dân đấu tranh ở các huyện Phú Vang, Phú Lộc…Kết quả là trong tháng 1/1930, chi bộ Đông Dương Cộng sản Liên đoàn huyện Phú Vang - Phú Lộc được thành lập gồm 3 đồng chí: Lê Bá Dị (Bí thư), Đỗ Tram, Trương Luyện (Phú Vang). Đồng chí Đỗ Tram, người con ưu tú của Hà Trữ trở thành một trong những người cộng sản tiên phong đầu tiên ở huyện Phú Vang, không những đánh dấu một bước chuyển biến vượt bậc trong phong trào đấu tranh cách mạng ở Hà Trữ mà còn khẳng định nơi đây là một trong những cái nôi cách mạng đầu tiên của huyện Phú Vang nói riêng và Thừa Thiên Huế nói chung.

Sau khi Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời, tháng 4/1930, Chi bộ Đảng Hà Trữ được thành lập. Dưới sự chỉ dẫn của đồng chí Lê Bá Dị, đồng chí Đỗ Tram và các đồng chí đảng viên nòng cốt trong chi bộ đã bí mật chuẩn bị cờ đỏ búa liềm và truyền đơn. Đêm 30/4, rạng sáng ngày 1/5/1930, đồng chí Đỗ Tram đã treo cờ Đảng lên ngọn cây phi lao cao nhất ở chợ Trừng Hà (Hà Đá). Truyền đơn cũng được rải đi một số nơi như Hà Thanh, Thanh Lam, Dưỡng Mong… kêu gọi nông dân đấu tranh đòi giảm sưu thuế, chống đế quốc, chống chiến tranh, tuyên truyền về Đảng. Cờ đỏ búa liềm và truyền đơn xuất hiện ở Hà Trữ đã làm cho bọn mật thám, lý hương ở các thôn, làng trong xã lo sợ, chúng tăng cường các hoạt động điều tra, lục soát, bắt bớ.

Tháng 8/1930, khi tin tức về phong trào đấu tranh ở Nghệ Tĩnh truyền vào Thừa Thiên Huế, Tỉnh ủy đã chủ trương phát động phong trào đấu tranh ủng hộ Xô viết Nghệ Tĩnh, chống chính sách khủng bố của địch trên quy mô toàn tỉnh. Nhận nhiệm vụ do cấp trên giao phó, các đồng chí đảng viên chủ chốt đã trực tiếp đi vào các vùng nông thôn để vận động nông dân, tập trung họ vào tổ chức Nông hội, chuẩn bị cho cuộc đấu tranh mới. Gia đình đồng chí Đỗ Tram đã nhiều lần là nơi tổ chức ăn ở, hội họp của các đồng chí trong phong trào đấu tranh ủng hộ Xô viết Nghệ Tĩnh.

Tháng 9/1930, dưới sự lãnh đạo của các đồng chí đảng viên, nhân dân Hà Trữ đã phối hợp với nhân dân các xã phụ cận tổ chức cuộc mít tinh ở bãi cát phía Nam làng Mộc Trụ. Tại cuộc mít tinh, các đồng chí đảng viên đã tố cáo tội ác của thực dân Pháp đối với các cuộc đấu tranh của nhân dân Nghệ Tĩnh. Cũng như mọi lần, đồng chí Đỗ Tram và một số thanh thiếu niên tiếp tục được chi bộ lựa chọn thực hiện công tác rải truyền đơn trong cuộc mít tinh này. Nhân dân đã đồng thanh hô vang các khẩu hiệu được in trong truyền đơn tạo nên một không khí đấu tranh sôi nổi. Cuộc mít tinh đã chứng tỏ được tình đoàn kết giai cấp, tinh thần đấu tranh mạnh mẽ cũng như ý thức giác ngộ cách mạng của nhân dân Hà Trữ nói riêng và nhân dân Phú Vang nói chung dưới sự lãnh đạo của Đảng.

Lo sợ trước khí thế mạnh mẽ của phong trào cách mạng 1930 - 1931 trong cả nước, thực dân Pháp và tay sai tìm cách đàn áp dã man. Đồng chí Đỗ Tram bị địch bắt và giam ở Nhà lao Thừa Phủ. Ở trong tù, mặc dù phải chịu những tra tấn và sự kiểm soát nghiêm ngặt, đồng chí vẫn tham gia Chi bộ Nhà lao Thừa Phủ do đồng chí Lê Viết Lượng làm Bí thư, tổ chức tuyệt thực đòi bọn cai ngục phải giải quyết những yêu cầu cải thiện đời sống lao tù và phản đối thực dân Pháp đàn áp.

Cuối năm 1933 đầu năm 1934, đồng chí Đỗ Tram được trả tự do. Mặc dù vẫn bị địch quản thúc chặt chẽ nhưng đồng chí đã tìm cách liên lạc với các đảng viên khác để xây dựng lại cơ sở, tiếp tục củng cố và phát triển các tổ chức: hội đọc sách báo, hội đàn ca, hội cày thuê…Thông qua các tổ chức này, đồng chí Đỗ Tram đã khéo léo tuyên truyền, giáo dục các tư tưởng của Đảng trong nhân dân.

Ngày 20/9/1936, hưởng ứng cuộc vận động “Đông Dương Đại hội” của Đảng, Đại hội nhân dân Trung kỳ được tổ chức, Phú Vang có hai đại biểu tham dự là Đỗ Tram và Trần Thanh Chữ. Ngày 24/2/1937, đồng chí Đỗ Tram và các đồng chí khác trong nhóm hoạt động bí mật tỏa đi các địa phương ở khu vự Đa - Hà - Thái - Phú vận động nhân dân tập trung dọc đường Quốc lộ 1A để đón đường đưa thỉnh nguyện khi Gôđa từ Huế quay trở về Đà Nẵng.

Đầu năm 1938, trước sự lớn mạnh của phong trào cách mạng và do yêu cầu thực tiễn của cuộc đấu tranh ở Phú Vang, Tỉnh ủy đã cử đồng chí Phan Đạt về thành lập Đảng bộ huyện Phú Vang. Lúc này, huyện Phú Vang có 3 chi bộ cơ sở trực thuộc gồm: Chi bộ ghép Thanh Lam - Hà Trữ do đồng chí Đỗ Tram làm Bí thư.

Ngày 23/5/1945, đồng chí Đỗ Tram tham gia hội nghị ở đầm Cầu Hai (Phú Lộc) để chuẩn bị cho khởi nghĩa. Sau hội nghị đó, đồng chí được bầu làm chủ nhiệm Măt trận Việt Minh huyện Phú Vang. Từ đây, phong trào đấu tranh của quần chúng nhân dân Hà Trữ ngày càng mạnh mẽ, đã làm cho bộ máy chính quyền địch tê liệt và góp phần chuẩn bị cho một giai đoạn mới - Tổng khởi nghĩa Cách mạng tháng Tám.

Ngày 10/8/1945, Tỉnh ủy đã họp Hội nghị mở rộng quyết định kế hoạch khởi nghĩa và quyết định thành lập Ban Chỉ đạo khởi nghĩa do đồng chí Đỗ Tram làm Phó ban. Đồng chí được phân công phụ trách tổng Sư Lỗ. Ngày 21/8, sau khi nhận được Chỉ thị của Tỉnh ủy về việc khởi nghĩa, đồng chí Đỗ Tram đã triệu tập một cuộc họp khẩn cấp tại nhà riêng của mình ở thôn Hà Trữ A, bao gồm các cơ sở cốt cán của tổng Sư Lỗ. Đến 9 giờ tối cùng ngày, ngay tại sân đình làng Thanh Lam Bồ, đồng chí đã đứng lên diễn thuyết, tuyên bố xóa chính quyền địch, thành lập chính quyền nhân dân toàn tổng Sư Lỗ. Sau cuộc mit tinh giành chính quyền, đồng chí chỉ đạo nhân dân các vùng phụ cận với các loại vũ khí thô sơ như: gậy, guộc, giáo, mác…đấu tranh hô vang các khẩu hiệu: “Việt Nam độc lập muôn năm”, “Đả đảo phát xít Nhật”, “Đả đảo bè lũ Việt gian bán nước”…

Năm 1949, đồng chí là Trưởng ban Tài chính của Tỉnh ủy Thừa Thiên. Năm 1954, do bệnh tình trở nặng, đồng chí được đưa ra Nghệ An để chữa trị, đồng chí Đỗ Tram đã mất năm 1969, hưởng thọ 67 tuổi.

Với những đóng góp to lớn của mình trong phong trào giải phóng dân tộc, đồng chí Đỗ Tram được công nhận là cán bộ lão thành cách mạng, hoạt động trước ngày 1/1/1945.

Đồng chí Đỗ Tram đã cống hiến trọn đời mình cho sự nghiệp giải phóng dân tộc của nhân dân Việt Nam, góp phần vào cuộc đấu tranh chung của các dân tộc vì hòa bình, độc lập, dân chủ.

Ths. Hồ Thị Hải Liễu

Phòng Sưu tầm, Kiểm kê, Bảo quản

Tài liệu tham khảo:

- Lịch sử đấu tranh, xây dựng của Đảng bộ và nhân dân huyện Phú Vang (1930 - 2015), NXB Thuận Hóa.

- Lịch sử đảng bộ xã Hà Trữ (1930 - 2015), NXB Thuận Hóa.